M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
70 
gələn  gəlirləridir.  Bu  səbəbdən  belə  kreditlərin  verilməsindən 
əvvəl  kreditor  tərəfindən  kreditin  qaytar
ılma  mənbələrinin 
reallığı ciddi yoxlanılmalıdır.  
stehlak kreditinin ayrıca növünü mənzil krediti təşkil edir. 
Burada  kredit  hazır  mənzilin  (evin)  alınmasına  və  yaxud  evin 
tikilməsinə  verilir.  Mənzil  krediti  ya  bank  müəssisəsi,  ya  da 
mənzili  (evi)  tikən  şirkət  tərəfindən  müvafiq  olaraq  pul  və  ya 
natural şəkildə verilir. Bu zaman girov iltizamı (girovnamə) tərtib 
olunur.  Və  bu  sənəd  borcalan  mənzil  kreditini  hissə-hissə 
müəyyən müddət ərzində kreditora qaytarmaq öhdəliyini icra edə 
bilmədikdə  kreditora  mənzili  (evi)  müsadirə  etmək  hüququ 
verir.Kreditin bu növünə ipoteka krediti дейилир. Bu sırf daşınmaz 
əmlak
ın  girovu  üzrə  verilən  kreditdir.  Və  bu  kredit  üzrə 
girovnamə  tərtib  olunur.  Borc  vəsaitləri  müxtəlif  məqsədlərə,  o 
cümlədən istehsal və istehlak tələbatlarının ödənilməsinə istifadə 
oluna  bilər.  Əksər  hallarda  ipoteka  borcunun  qaytarılması 
mənbəyi  borcalanın  qarşıdan  gələn  gəlirləridir.  Bu  isə  girov 
qoyulan  daşınmaz  əmlakın  əsaslandırılmış  qiymətləndirilməsini 
və  borc  vəsaitlərinin  qaytarılmaması  hallarında  girov 
qoyulmuşəmlakın  satılması  imkanlarınm  müəyyən  edilməsini 
labüd edir. 
Замана  vəya  müddətinə  эюря:гыса  мцддятли  кредит;  орта 
мцддятли кредит və узун мцддятли кредит. Адятян, 7 эцндян – 1 
илядяк  мцддятиндядир.  Коммерсийа  сферасында  истифадя  едилир. 
Oрта  мцддятли  кредитляр  бир  илдян  беш  илядяк  мцддятиндядир. 
Адятян,  сянайе  вя  кянд  тясяррцфаты  сектору  орта  мцддятли 
кредитлярдян  истифадя  едирляр.  Uзунмцддятли  кредитляр  ися 
инвестисийа сферасында истифадя едилмякдядир.Бурада мцддят беш 
илдян  йухары  олур.  Şиркятляр  uзун  мцддятли  кредитлярля  ясас 
фондларынын тяминатында истифадя едир. 
Müddəti bir ili keçməyən kreditlərə qısa müddətli, müddəti 
bir ildən yuxarı, ancaq 5 ildən az olan müddətə açılan kreditlərə 
orta  müddətli  kreditlər,  ancaq  beş  il  müddətindən  yuxarı 
müddətə  verilən  kreditlərə  uzunmüddətli  kredit  deyilir.  Qısa 
müddətli  kreditlər,  müvəqqəti  pula  ehtiyacı  olanlara  açılır. 

---

 
71
Məsələn,  bir  sənayeçi  xam  maddə  satın  almaq,  fəhlə  və 
qulluqçuların  əmək  haqqınıödəmək  üçün  gərəkli  pulun  bir 
bölümünü kredit iləявязляшдирир, kreditin müddətinə qədər istehsal 
etdiyi malların satışından əldə etdiyi qazancla krediti geri ödəyir. 
Orta və uzunmüddətli kreditlər, orta və uzunmüddətli finansman 
ehtiyacıüçün tələb edilir və bu kreditlərlə qoyulan investiya üçün 
ayrılan  amortizasiya  fondu  ilə  və  ya  mənfətlə  geri  ödənir. 
Məsələn,  bir  fabriki  qurmaq  ya  da  mövcud  fabriki  genişləndir-
mək üçün uzunmüddətli kredit alan bir sənaye şirkəti aldığı kre-
diti,  gələcəkdəəldə  edəcəyi  mənfətləödəyir.  Qısa,  orta  və  uzun 
müddətli kreditlərin yuxarıda açıqlanan özəllikləri ayrı-ayrı kre-
dit  qurumlarının  qurulmasına  səbəb  olmuşdur.  Məsələn,  qısa 
müddətli  kreditlərlə  daha  çox  əmanət  və  kommersiya  bankları, 
orta  və  uzun  müddətli  kreditlərə  isə  daha  çox  investisiya  və 
inkişaf bankları vasitəçilik edirlər. 
Алан  шяхся  эюря:  дювлят  кредити  və    юзял  кредити.  Кредит 
аланын шяхсиня эюря дяйишир. Кредитдян истифадя едян шяхси дювлят 
вя йа бялядиййянин гурумлары да билир. Бу кредит юзял кредитдян 
бир  аз  фярглидир.  Чцнки  кредитин  мцддят  сонунда  боръ 
юдянмязся тязйиг вя йа иъбар етмя кими васитяляр бир аз зяифдир. 
Kreditin  digər  növü  dövlət  kreditidir.  Dövlət  krediti  o  zaman 
meydana  gəlir  ki,  kreditor  və  yaxud  borcalan  sifətində  dövlətin 
özü  (mərkəzi  hökumət  və  yerli  hakimiyyət)  çıxış  edir.  Borcalan 
kimi  çıxış  etdikdə  dövlət  büdcə  xərclərinin  təmin  edilməsindən 
ötrü  borc  kapitallar  bazarında  öz  borc  öhdəliklərini  yer-
ləşdirməklə  büdcəyəəlavə  vəsait  cəlb  edir.  Dünya  təcrübəsinin 
göstərdiyi  kimi  daxili  borclar  dövlət  xərclərinin  maliyyələşdiril-
məsinin vergilərdən sonra ikinci mənbəyidir. Eyni zamanda büd-
cə  kəsirinin  örtülməsi  məqsədi  ilə  borc  vəsaitlərindən  istifadə 
olunmanın  miqyasları  resursların  səmərəli  və  qənaətli  istifadəsi 
nöqteyi-nəzərdən  məhdudlaşdırılır.  Çünki  borcu  müəyyən  vaxt-
dan sonra qaytarmaq gərəkdir. 
Dövlət  borc  öhdəliklərini  müəyyən  məqsədli  dövlət  proq-
ramlarının  maliyyələşdirilməsi  məqsədi  ilə  bazarda  yerləşdirə 
bilər.  Məsələn,  milli  iqtisadiyyatın  bərpası,  inkişafi,  ayrı-ayrı 

---

 
72 
sahələrin  yenidən  qurulması,  konkret  regionların  inkişafı, 
müxtəlif sosial proqramlar, təbii fəlakət nəticələrinin aradan qal-
dırılması və s. məqsədli proqramlar, təkcə dövlət büdcəsinin cari 
gəlirləri hesabına deyil, həm də dövlət borcu xətti ilə də maliyyə-
ləşə bilər. Bu, xüsusilə milli iqtisadiyyatın çox vaxt mənfəətsiz və 
yaxud azmənfəətli, lakin geniş təkrar istehsal üçün zəruri sahələrə 
xasdır.  Burada  onu  da  qeyd  etmək  olar  ki,  dövlət  kreditindən 
(dövlət  həm  kreditor,  həm  də  borcalan  olduqda)  iqtisadiyyatın 
tənzimlənməsinin güclüaləti kimi də istifadə edə bilər. 
Kredit  münasibətləri  təkcəölkə  daxilində  deyil,  ölkələr 
arasında da mövcuddur. Kredit kapital ixracının formalarından 
biri  kimi  çıxış  edir.  Belə  hallarda  kreditin  başqa  növü  olan 
beynəlxalq  kredit  ön  plana  çıxır.  Beynəlxalq  kredit  zamanı 
iştirakçılar  dəyişmir,  lakin  kredit  sövdələşməsinin  tərəflərindən 
biri xarici ölkəyə mənsub olmalıdır. 
Təminat  формасына эюря:  aчыг кредит və təминатлы кредит.  
Ачыг  кредит  –  борълудан  щеч  бир  тяминат  алынмадан  садяъя 
шяхси,  малиййя  вя  яхлагы  дурумлары  эюз  юнцндя  тутулур.  Ачыг 
кредитинин  верилябилмяси  цчцн  ширкятляр  тяряфиндян  боръалан 
шяхсин  дуруму  дайаныглы  вя  юдямя  габилиййяти  йцксяк  олма-
лыдыр.Тяминатлы  кредитдя  ися  кредитдян  истифадя  едян  шяхсин 
боръуна  мадди  тяминат  эюстярилир.Мадди  тяминатда  дашынмаз 
вя  йа  дашынмаз  гиймятляр  гаршылыг  эюстярилир.  Бунлар  цзяриня 
эиров вя ипотека тясис едилир. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---