M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
64 
 
FƏS L 16. КРЕДИТИН ФОРМА ВЯ НЮВЛЯРИ 
 
Кредитин  классификасийасыны  бир  нечя  яламятя  эюря  гябул 
етмяк  лазымдыр:  Ssuda  dəyərindən  asılı:əmtəə,    pul,    qarışıq 
(əmtəə-pul, pul-əmtəə);  Kreditordan asılı:- bank,  kommersiya,  
dövlət,    beynəlxalq,    vətəndaş;  Borc  alanın  tələbatından  asılı: 
istehsal təyinatlı, istehlak təyinatlı.  
Кредитин база формасы ашаьыдакылардыр: мал-ямтяя; пул вя 
гарышыг  (коммерсийа).Сазишдя  нязярдя  тутулан  кредиторун 
кимлийиндян асылы оларагкредит ашаьыдакы формалара айрылыр:  
1. Тясяррцфат (ширкятляр арасы);  
2.  Банк; 
3.  Мцлки (вятяндашлар арасынda); 
4.  Дювлят; 
5.  Бейнялхалг; 
6.  Истещлак. 
Тясяррцфат  субйектляри  кредити  пул  вя  коммерсийа  кредит 
формасында истифадя едилир.Kommersiya krediti zamanı kreditor 
kimi təsərrüfat subyektləri, yəni müəssisə, firma, şirkətlər çıxış 
edir. Kreditin bu forması bir mal istehsalçısının və yaxud ma-
lın  topdan  satıcısının  digər  müəssisəyəəmtəənin  nisyə  satışı 
zamanı  meydana  gəlir.  Deməli,  kommersiya  kreditinin 
əsas
ında  satıcı  müəssisənin  əmtəə  dəyərinin  ödənilməsi  üzrə 
möhlət  verməsi  və  müəyyən  edilmiş  müddət  keçdikdən  sonra 
əmtəə  dəyərini 
ödəmək  öhdəliyi  kimi  alıcı  müəssisənin  veksel 
verməsi  durur.  Bu  səbəbdən  kommersiya  kreditinə  veksel 
krediti  də  deyilir.  Göründüyü  kimi  kommersiya  kreditinin 
obyekti  dəyərin  əmtəə  formasıdır,  aləti  isə  kommersiya 
vekselidir. O, əsasən qısamüddətli (1 ilə qədər) səciyyə daşıyır. 
Onun 
iştirakçıları 
təsərrüfat 
fəaliyyətinin 
subyektləri 
olduğundan  kommersiya  krediti  topdansatış  münasibətlərdə 
tətbiq olunur. Kommersiya krediti daxilindəki ödəmə möhləti 
məhsul  satışının  davamı  kimi  çıxış  edir.  Buna  görə  kommer-
siya  krediti  vasitəsilə  satışын  tezləndirilməsi  və  tədavül 

---

 
65
zamanının  məhdudlaşdı-rılması  məsələsinə  nail  olunur  ki,  bu 
da fərdi və ictimai kapitalın səmərəli fəaliyyətinə xidmət edir. 
Bu  mühüm  cəhətin  davamı  kimi  kommersiya  faizinin  for-
malaşmasıçıxış  edir.  Mal  satıcısının  əsas  məqsədi  məhsul 
satışının sürətləndirilməsi və onun qiymətindəki mənfəətin əldə 
edilməsinin tezləşdirilməsidir. Bu səbəbdən kommersiya kredi-
ti üzrəödəniş möhlətinin haqqı məhsulun qiymətinə daxil edilir 
və bu, bank krediti faizi ilə müqayisədəçox cüzidir. 
Щал-щазырда  коммерсийа  кредитинин  цч  нювцндян  истифадя 
едилир: 
1.Кредитин  мцддяти  фикся  (тарихи  тясбит  едилмиш) 
едилмишгайдада юдямяк; 
2.  Консигнасийа  гайдасында  (щисся-щисся  юдямяк) 
борълунун  малы  реализя  етдикдян  сонра  кредитора  пулун 
юдянмяси; 
3.  Ачыг щесабла кредитляшмя. 
Ы-ъи  щалда  сатылы  малы  алыъыйа  эюндярдикдян  сонра,  алыъы 
сатыъыйа  садя  вексел,  йяни  векселдя  тясбит  едилмиш  тарихдя  боръ 
юдямясинин  йериня  йетирилмясиня  ющдялик  верир  вя  йа  сатыъы,  юзц 
алыъыйа тратта тягдим едир (кючцрмя вексел) вя алыъы коммерсийа 
сянядлярини аксептя едир, йяни тратта эюстярилмиш тарихдя юдяниши 
йериня йетирмяйя ющдялик верир. 
ЫЫ-щалда,  консигнасийа  просесидир,  йяни  пяракяндя  сатыъы 
малы  реализя  етдикдян  сонра  кредитора  олан  боръуну  йериня 
йетирир.Мясялян,  консигнасийа  йени  малларын  базары  вя  гейри-
типик  малларын  тяклифи  иля  тягдим  едилир,  йяни  базарын  тяляби 
дяйярляндирмяк чятин олдуьу бир дурумда консигнасийа тятбиг 
едилир. 
Анъаг,  коммерсийа  кредитин  тятбиги  яксяr  ширкятляр  цчцн 
малиййя ъящятдян сярфяли дейилдир вя бу кредитин ян эениш формасы 
– банк кредитдян истифадя едилмякдядир. Адятян, банк кредитляри 
мягсядя йюнялик истифадя едилир: ясас капиталын артымына, дювриййя 
вясаитляринин тамамланмасына, истещлак мягсядли. 
Bank  krediti  kreditin  ən  geniş  yayılmış  formasıdır. 
Məhz banklar krediti ən çox müvəqqəti малиййя ehtiyacı olan 
шяхсляря verir. Bu da təsadüfi deyil, çünki əsas fəaliyyəti kredit 

---

 
66 
işi olan banklar xüsusi bir subyektdir. Bank kreditinin başlıca 
xüsusiyyəti  ondadır  ki,  geri  qaytarılma  əsasında  pul 
vəsaitlərinin  dönə-dönə  dövranı  və  dövriyyəsini  həyata  ke-
çirən banklar daha çox şəxsi kapitalından deyil, cəlb edilmiş 
resurslardan  istifadə  edir.  Müəyyən  subyektlərdən  borc 
götürdüyü pul vəsaitlərini bank digər hüquqi və fiziki şəxslər 
arasında yenidən bölüşdürür. Eyni zamanda bank sadəcə pul 
vəsaitlərini  deyil,  pulu  kapital  şəklində  borc  verir.  Bu  o 
deməkdir  ki,  borc  alan  bankdan  götürdüyü  vəsaitləri  elə 
istifadə etməlidir ki, təkcə onların kreditorlara qaytarılmasını 
deyil, həm dəən azı borc faizini ödəməkdən ötrü kifayət edən 
mənfəət əldə etsin. 
Ödənclik  kreditin  bank  formasının  ayrılmaz  atributuna 
çevrilir.  Bütün  bunlarla  əlaqədar  bank  krediti  faizi  həmişə 
kommersiya krediti faizindən yüksək olur. Bank  əsasən özgə 
vəsaitlərdən  kredit  resursu  kimi  istifadə  etdiyindən  verdiyi 
kreditlər üzrə faizi maksimal səviyyədə saxlamağa çalışır. La-
kin bank kreditini kommersiya kreditindən fərqləndirən təkcə 
bu cəhət deyil. Bank kreditinin obyekti ticarət və sənaye ka-
pitalından  ayrılmış  pul  kapitalıdır.  Borcalaн  kimi  dövlət, 
fiziki  və  hüquqi  şəxslər,  o  cümlədən  bankların  özü  dəçıxış 
edir. Kommersiya kreditinin miqyasları hər bir halda ticarət 
və  sənaye  kapitalı  ehtiyatları  ilə  müəyyən  olunur  və  məh-
dudlaşır.  Ticarət  və  sənaye  kapitalının  kommersiya  krediti 
xətti  ilə  hərəkəti  ünvanlıdır:  əmtəə  ya  istehsalçıdan 
istehlakçıya,  ya  da  istehsalçıdan  əmtəənin  sonrakı  satışı  ilə 
məşğul olan ticarət şirkətinəötürülür. 
Bank krediti kommersiya kreditinə xas olan məhdudiy-
yətləri  aradan  qaldırır,  çünki  o  kreditləşmənin  istiqamətləri 
məbləği  və  müddətləri  ilə  məhdudlaşmır.  Bank  krediti  kom-
mersiya kreditində olduğu kimi təkcəəmtəə tədavülünə deyil, 
həm  də  kapital  yığımına  xidmət  edir.  Bank  kreditinin  aləti 
olan  bank  vekseli  ilə  kommersiya  vekselinin  diskont  əməliyyat-
ları vasitəsiləəvəz edilməsi kreditin təminatını gücləndirir, deməli 
onun miqyaslarını, müddətlərini genişləndirir. 

---