M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
58 
etmişölkələrdə  son  dövrlər  katerlərin  və  avtomobillərin  (av-
tomobilin  dəyərinin  10  %-i  əvvəlcədən  ödənməklə  23  ilə,  bəzən 
də, məsələn, Böyük Britaniya kimi ölkədə 5 il müddətinə verilir) 
əldə edilməsi məqsədilə verilən istehlak krediti geniş yay
ılmışdır. 
ABŞ və digər qərb ölkələrində istehlak kreditinin istifadə-
sini tənzimləyən xüsusi hüquqi norma və qaydalar mövcuddur. 
Məsələn, ABŞ-da mövcud olan belə qaydalardan biri bank tə-
rəfindən 
müştərinin 
kredit 
qabiliyyətinin 
müəyyən 
edilməsindəəsas  meyarları  müəyyən  edir.  Yəni  müştərinin 
kredit  qabiliyyəti  bank  sistemi  vasitəsilə  qiymətləndirilərkən 
müştəri haqqında informasiyanın bank tərəfindən necə istifadə 
olunması,  müştəri  haqqında  hansı  informasiyanın  bank 
tərəfindən  tələb  oluna  bilməsi  və  s.  bu  qaydada  öz  əksini 
tapmışdır.Banklar  qanun  çərçivəsində  müəyyən  edilən 
qaydada  qaynaqlarıçeşidli  aktivlərə  yerləşdirir və  qarşılığında 
gəlir  əldə  edərlər.  Banklar  fondlarını  istifadə  edərkən, 
üçönəmli nöqtəyə diqqət edərlər. 
Bunlar: 
1. эüvənli (riski minimum); 
2. likvidliyi (təhlükəsiz müddət); 
3. gəirlilik (gəlirlilik maksimum). 
Bu  üçönəmli  məsələnin  həlli  üçün  müəyyən  bir  müddəti 
əhatə edərvə bu m
üddət içində bir neçə amillər diqqətə alınır. 
Kredit  tələblərinin  dəyərləndirilməsi.  Kreditləшdirmə,  bank-
lar  baxımından  mənfəətli,  mənfəətli  olduğu  qədər  də  riskli  bir 
funksiyadır. Şübhəsiz, verilən hər бир kredit, dəyişik ölçüdə də ol-
sa bir risk ünsürü daşıyır. Kreditləшdirməзаманы рискя тясир едян 
амилляр: 
1.Gələcəyin sağlam şəkildə təhmin edilməməsi; 
2.Təbii fəlakətlər (yanğым, su basqını, zəlzələ və s.); 
3.Kredit  alan  firmanın  istehsal  etdiyi  mal  və  xidmətlərə 
qarşı istehlakçıların tələbində dəyişmələr; 
4. stehsal və bölgü metodlarında texnoloji dəyişmə və dəyiş-
mələr nəticəsində kredit alan firmanın rəqabət gücünün zəifləməsi; 

---

 
59
5.Ümumi  iqtisadi  həyatdakı  dəyişmələrin  (konyuktura 
hərəkətləri) firmaların satışları və mənfəətinə neqativ təsiri; 
6.Kredit alan firmaların малиййя сийасятиндя хяталар; 
7.Hökumətin  qərarlarının  kredit  alan  firmaların  ödəmə 
güclərinə neqativ təsiri; 
8.Kredit alana aid şəxsi амилляр; 
9.Beynəlxalq uyuşmazlıqlar nəticəsində firmaların zərərlərə 
uğramaları. 
     Kredit  tələb  edənlər  haqqında  informasiya  mənbələri 
aşağıdakılardır:  
1.Qarşılıqlı görüşmə; 
2.Şirkətin finans durumu; 
3.Firmanın bankda mövcud dosyesi; 
4.Ticarət ünvan qeydiyyatı; 
5.Risk mərkəzi təşkilatından alınan bilgilər; 
6.Vergi bəyannaməsi; 
7.Bazar araşdırmaları; 
8.Digər bilgi qaynaqları. 
Kredit  təhlilində  məqsədlər.  Kredit  tələbinin  məqsədi  kredit 
tələb edənin, kreditin müqaviləşərtlərinə uyğun olaraq geri ödəmə 
gücünə və arzusuna sahib olub - olmadığını müəyyən etməkdir. 
Firmalarda finansman ehtiyacıна тясир едян амилляр: 
1.firmanın sürətlə böyümə trendində olması 
2.firmanın zərər etməsi və ya mənfəətin yetərsiz olması 
3.firmanın yüksək səviyyədə dividend dağıtımı 
4.firmanın  sabit  qiymətlərə  yapmış  olduğu  investisiyaların 
qısamüddətli fondlarla qarşılanması. 
5.Mövsümlük hərəkətlər. 
Kredit tələblərinin rədd səbəblərini üç başlıq altında təhlil edək: 
1. Kredit tələb edənlərləəlaqədar; 
2. Bankın kredit siyasətindən qaynaqlanan rədd səbəbləri; 
3. Qanunauyğun rədd. 
1. Kredit tələb edənlərləəlaqədar: 
1.Kredit  tələbinin  firmanın  məsuliyyətli  orqanları  tərəfin-
dən yapılmaması; 

---

 
60 
2.Firmanın cari likvid durumunun borc ödəməyəəlverişli ol-
maması; 
3.Firmanın  öz  sərmayəsinin  yetərsiz,  borc,  öz  sərmayə 
nisbətinin yüksək olması; 
4.Bankın şirkətin idarəetmə sistemindən rahatsızlığı; 
5.Firmanın satış həcminin və fəaliyyət nəticələrinin konyuk-
turaya bağlılığı; 
6.Firmanm innovasiya fəaliyyətə keçməsi; 
7.Bank tərəfindən araşdırmalar nəticəsində firma sahibləri-
nin mənəvi durumlarının zəifliyi. 
2. Bankların kredit siyasətindən qaynaqlanan rədd səbəbləri: 
1. stənilən kreditin müddətinin uzun olması; 
2.Tələb edilən kredit məbləğinin çox az və ya çox yüksək olması; 
3. stənilən  kreditin,  bankın  verməyə  planlaşdırdığı  kredit 
növlərindən olmaması; 
4.Firmanın fəaliyyətdə bulunduğu iş sahəsinin bankm kre-
dit verdiyi sektorlara daxil olmaması; 
5.Kredit tələb edən şirkətin bankın əmanətçisi olmaması; 
6.Firmanın  kreditin  müəyyən  nisbətin  əmanət  şəklində 
bankda saxlamaması. 
Bankın aktiv əməliyyatlarından biri də onun kassa  hesab-
laşma əməliyyatıdır. Banklar iqtisadiyyata kassa xidməti göstərir 
və   dövriyyədən sərbəstləşdirilmiş nağd pulun bankın kassalarına 
daxil  olmasını  təşkil  edir;    müəssisələrə,  birliklərə,  təşkilatlara, 
idarələrə vəəhaliyə nağd pul verir; müəssisələrin, birliklərin, təşki-
latların və idarələrin kassalarına daxil olan nağd pulların inkas-
sasiyasını təşkil edir və həyata keçirir. Banklar müştərilərə kassa 
xidmətlərini müqaviləəsasında yerinə yetirir. 
Qüvvədə olan qanunvericiliyə görə Azərbaycan Respubli-
kasında fəaliyyət göstərən bütün müəssisələr sərbəst pul vəsait-
lərini  banklarda  saxlamalıdırlar.  Müəssisələr  sərbəst  pul  və-
saitlərini  öz  kassalarında  yalnız  banklar  tərəfindən  müəyyən 
edilmiş  limit  əsasında  saxlaya  bilərlər.  Limitdən  yuxarı  kas-
sada olan bütün vəsaitləri müəssisələr ona xidmət edən banka 
təhvil verməlidir. 

---