Təsvın sənət və onun tədrisi metodikası
məsi tələb olunur. Bu məsələlərin həlli göz və əl hərəkətlərinə nə
zarətin inkişafı ilə əlaqədardır ki. bu da təsvirin yaranması prose
sində baş verir. Tərbiyəçi yadda saxlamalıdır ki. uşaqlar eyni for
malı böyük və kiçik təsviri vermokdo çətinlik çəkmirlər. Çətinlik
3-cü - daha kiçik hissəni verə bilməkdədir (gəlinyatmazm və ya
oyuncaq dovşanın qolları). Bu vaxt əl bərəkətinə daha dəqiq nəza
rət tələb olunur. Çətinlik təsvirdə verilmiş bir əşyanı digərinə nis
bətən böyük verə bilməkdədir ki. (hissə münasibətlərinin düzgün
verilməsi) bu yalnız böyük qrup uşaqlarına məxsusdur.
Quruluşun verilməsi. Artıq 3 yaşı tamam olmuş uşağa,
əşyanı hissələrə ayıraraq onu yapmada, rəsmdə və applikasiyada
verə bilmək mənimsədilir və tədricən, bunun nəticəsində uşaqlar
əşyanın quruluşunu vermə bacarığını əldə edir.
Əvvəlcə təsvir
üçün sadə, yəni əşyaların formasına, rənginə və
quruluşuna oxşar olanlar seçilərək, kağız
üzərində eyni planda, (yəni
ön planda) vermə bacarığı mənimsədilir. Tədricən uşaqlara fəza
münasibətləri mənimsədilir və uşaqlar təsvirdə verilmiş əşyaları
solda, sağda, yuxanda, aşağıda və s. yerləşdirməyi mənimsəyirlər.
İlk dəfə ağacı təsvir edərkən uşaqlar onun gövdəsindən ay
rılan budaqlan sağa və sola eyni məsafədə, demək olar ki, sim
metrik olaraq təsvir edirlər.
Cietdikcə təsviri dalıa dolğun, incə və dəqiq, xarakter ciz
gilərlə venııək mənimsədilir. Məktəbəqədər yaşlı uşaqlar, təsvir
də əşyanın formasını yalnız bir tərəfdən - daha çox ön plandan
səthi verməyi bacarır, (güldanda güllər biri-birinin arxasında ol
duğu balda uşaqların verdikləri təsvirdə bunu görmək olmur).
Təsvir yalnız o zaman dolğun və aydın olur ki. əşyanın
hissələrinin bir-birinə böyüklüyünə görə düzgün yerləşdirilməsi
qavramlsın və təsvirin verilməsində fəza münasibətləri mənim
sənilmiş olsun.
Məktəbəqədər y'aşlı uşaqlar bu münasibətləri verərkən çox
çətinliklər çəkirlər.
Formanın, xarakterin və quruluşun düzgün verilməsi əsa
sən 5 yaşından sonra proqram tələbi kimi verilir.
31
Təsvın sənət və onun tədrisi metodikası
Təsvirdə rabitali məzmunun verilməsini təlim etməzdən
əvvəl tərbiyəçi uşaqlara daimi fəza münasibətlərini mənimsədir:
kağızın (yerliyin) aşağı, yuxarı, sol və sağ hissəsi. Təsvirin aşa
ğı hissədə verilməsi, yəni ön planda bir xətt boyunca yerləşdiril
məsi, uşaqlar üçün daha asandır. Getdikcə, təsvir xətti genişlənir
və uşaqlar kağızın daha çox hissəsini tutur, rəsmi orta və arxa
planda vennə bacarığı mənimsədilir.
Təsvirin fəzada müxtəlif yerləşdirmə üsulu mənimsənil
dikcə uşaqlar da rabitəli məzmunun verilməsində yeni imkanlar
əldə edirlər.
Əşyanın vəziyyəti, böyüklük münasibəti. Şəkildə təsvi
rin bir-biri ilə uyğunlaşması üçün əşyanın böyüklük münasibəti
nin mənimsədilməsi vacibdir. Məktəbəqədər yaşlı uşaqlara əşya
lar arasında rabitəni vermək çətindir. Yalnız tədricən (məktəbə-
hazırlıq qrupunda) buna nail olmaq mümkün olur.
Hərəkətin verilinəsi. Əşyanın vəziyyətini dəyişərkən, onun
fonııa və böyüklüyü dəyişməz qalır. Rəsmin məzmunundan asılı
olaraq əşyanın təsviri bir-birinə yaxın və ya uzaq məsafədə, üz-üzə
və
ya arxa-arxaya, bir-birinin ardınca və ya müxtəlif istiqamətlərdə
və s. yerləşdirilir. İnsanın sada hərəkət təsvirləri; alin yana və ya
yuxan istiqamətdə verilməsi uşaq üçün mənimsənilən olur.
Yapma vasitəsi plastik olduğundan fiquru yaparkən hərə
kəti vcntıək daha asandır.
Süjet üzrə rəsm, yapma və applikasiya zamanı daha çox
hərəkəti vermək tələb olunur. Bu vaxt nəinki vəziyyət, təsvirin
yeri də dəyişir. Məsələn: böcək otluqda gəzir, kəpənək uçur, ba
lıq suda üzür, quşlar səmada uçurlar və s.
Proqramda əvvəlcə sadə, daha sonra çətin hərəkət növləri
nin təlimi nəzərdə tutulur. Lakin, bu təlim yorucu olmamalı,
uşaqların fərdi qabiliyyət və imkanları, həmçinin arzu və istəklə
ri nəzərə alınmalıdır.
33