4.2. Diskontlash haqida tushuncha Diskontlash – bu iqtisodiyotda XX asrning ikkinchi yarmidan
jahon moliyaviy iqtisodiyotiga keng ko‘lamda kirib kelgan yangi
nazariya va uslubdir.
Investitsiya loyihalarini baholashning maxsus uslublari vujudga
kelishiga sabab, pul mablag‘lari qiymatining vaqt davomida o‘zgarib
turishidir. Yaʼni bugungi bir so‘m qiymati bir yil keyin olinadigan bir
so‘m qiymati bilan bir xil emas.
$1 Present Value (PV) > $1 Future Value (FV) Bir xil summadagi pulning turli vaqtda har xil qiymatlarga ega
bo‘lishiga bir qancha sabablar mavjud:
– birinchidan, bu holat inflatsiya jarayonlari bilan izohlanadi, yaʼni
baholar darajasining ko‘tarilishi oqibatida bugun bir so‘mga olish
mumkin bo‘lgan tovarni bir yildan so‘ng bir yarim yoki ikki so‘mga
sotib olish mumkin bo‘ladi;
– ikkinchidan, har qanday tijorat operatsiyasiga (shu jumladan,
bank depozitiga) qo‘yilgan bir so‘m pul uning yordamida olingan
daromad hisobiga bir yildan keyin kattaroq miqdordagi pulga aylanadi.
Bu holat moliyaviy operatsiyalarning aksiomasi hisoblanadi va
investitsiya loyihalarini iqtisodiy asoslash va tahlil qilish mexanizmini
belgilab beradi.
Demak, har bir moliya mutaxassisi yoki investitsiyalarni tahlil
etayotgan mutaxassisning asosiy shiori quyidagicha bo‘lmog‘i kerak:
bugun olinadigan bir so‘m pul kelgusida olinadigan bir so‘m puldan
qiymat jihatdan kattadir.
Buni juda oddiy misolda ko‘rishimiz mumkin. Аgar siz 100 so‘m
pulni 10% stavka bilan bankka qo‘ysangiz, kelgusi yili (uni inglizcha
FV yaʼni future value deb belgilaymiz), sizning omonatingiz:
FV1 =100+100 * 0,1=110 so‘mga teng bo‘ladi.
FV1 = 100+ (100*0.10) = 100+10 = $110
yoki
FV1 = 100*(1+0,1) ^1 = 110
FV2 = 100* (1+0.1) ^2 = 100*121 = $121
FV3 = 100* (1+0.1) ^3 = 100*1.33 = $133
31
Аgar pulingizni yana bir yil olmaysiz, deb faraz qiladigan
bo‘lsak, ikkinchi yilning oxiriga borib sizning omonatingiz:
FV2=[100(1+0,10)]*(1+0,10)]=100(1+0,10)
2
=100*1,21 =121
so‘m bo‘ladi.
Jamg‘armalar ko‘payishining bu modeli murakkab foizlar modeli
deyiladi va quyidagicha yozilishi mumkin (1-formula):
