256
BİRİNCİ KİTAB
V. Yə mərd əzrayilə çənəm flrmund
1.
Yə ruzə yə riizü yəmərd bə dərün lə əf bəxunəle xiştən xi-
süre bü. 2. Çüm vakard di ki, yə kələheybətə çiz payistə bə qal zə-
vər sərü. 3. İn mərd xəbər asta ki, ey ədəmi, tü kisti (yə'ni in xisirə
mərd xəbər usta). 4. Gııfti: - mən əzrayilüm. Sənəətmən can asa-
taranü. 5. Mən ki, yə ədəminə bə qal zəvər sərü payistüm, diyə ürə
karü barastən, canürə gərək astənüm. 6. Türiş diyə məpay, vəsiyyət-
türə san, çümaytürə bənd, can türə tin. 7. Mərd gufti: - mənə bəsər
cümmə, ancaq yə kar hist. 8. İntərzini kar mənə timəhəli bəsər mən
nə amare, üzüm bəin kar rast bəməranüm. 9. Nə bəstənüm çənəm
sanüm. 10. Pəs yə ra tü çümaytürə bənd, vünüm çənəm gərək bən-
düm çumaymənə. 11. Əzrayil xəndist, gufti: “Başkun”. 12. Əzrayil
çümayxiştənə bəst, bakardəni di ki, mərd sərü çunava var xarde,
üzüm lungayu bəqal əzrayilü. 13. M ərf gufti: - Vay əzrayile, əgər
mərdi pay bəsər kaftü, tü bin səhət guftiri ki, mən hər kiyə bə qal
zəvər sərü payüm, canürə bastaranüm. 14. Üzüm əxi tü bə qal zəvər
sərmə nisti, baqal zəvər lüngay məni. 15. Əzrayil hirsin bü, ancaq
çü mdanist saxtə. Əxi xiştən hintar güftire bü. 16. Əzrayil bə mərd
gufti: Başkun, mənə fırmundi, yə kəm ziy betü. 17. Ştən (Şdən) raft
Əzrayil. 18. Əzin kar yə də sal giraşt. 19. Yə ruziş huntə mərd xisire
bü, Əzrayil ama buri peysərürə. 20. Gufti: - hən, diyə ə dəsmən nə-
marasi, axirinci gaftürə gun, cantüıə basdaranüm. 21. Mərd boktən
ki, bəmən icazə tin, in şöüpapaxmənə şünum bəsərəqitə, bədə mənə
küş. 22. Əzrayil icazə da. 23. Mərd şöüpapaxə şund, bəsərəqitə,
ətaraf xuda papax ən mərd domusd bəyə mix, mund bəsərəqitə. 24.
Mərd xəndist. 25. Əzrayil di ki, papax nə afta, dənişi zöra. 26. Sər
xiştənə zirava bəstəni di ki, mərd yərayiş sər xiştənə çunova saxte,
lüngayü bə qal əzrayilü. 27.Əzrayil di ki, yə rayiş fimundə bire,
hiçiz nə guftizu ədər dürma. 28. Əzin kariş yə çən sal giraşt. 29. Yə
ruz in mərdə qunşiyü mürd. 30. İn mərdə gal zərund, fürsərund bə
qəbürkəndən. 31. Mərd raft kənd qəbürə, fikir saxt ki, yəra vünüm
çənəmü, əxi un mərdiş hə bədurazinəmü. 32. Bəlkə gudə kəndam.
33. Mərd daraft bədərün qəbür, duraz bü, di ki, yəki şaqqaraq zərə
AZƏRBAYCAN TATLARININ DİLİ
257
bəxəndistən. 34. Sər xiştənə zöüra saxt, di ki, Əzrayil payiste bəqal
zəvər sərü. 35. Əzrayil gufti: - Aşnə, cantürə bəcə dərəyi, diyə ə
dəsmə nəmdani varastən. 36. Xiştəntü bə dəstüraz qəbür kəndəyi,
xiştəntüriş bədərünü daraftəyi. 37. İncə diyə be varxardəniş cikə
nist. 38. Zu baş kaftürə gun, cantürə bastaranüm. 39. Mərd gufti: -
Diyə bətü gafmə nist, bəxasə cikə güftəyi mənə. 40. Mən bəqulluqtü
həzürüm, canmənə astun. 41. Ancaq yə kar hist, mən bə xuda sə
rükət nimaz dərəni mundam, mənə bəmən icazə tin in sə rükət
nimazmənə gizarüm, bə'də mənə küş. 42. Əzrayil gufti: - Başkun,
xiştəniş zu baş, mənə vəxtmən kəmü, bətən üzgə ədəmi bistən
buram. 43. Mərd gufti: - Əvvəl tü bəmən kaf tin ki, ta mən sə rükət
nimazmənə varastən bəmən dəs bistən nə zəni, bədə düranı. 44.
Əzrayil gaf da. 45. Mərd dürma, dəstimaz güft, yə rükət nimaz
gizard, papax xiştənə bəsər xiştən naha, avta bəı a. 46. Əzrayil gufti:
- Ay mərd, becə bartani? 47. Mərd gufti: - Bətüraz şartmü intə bü
ki, tə mən sə rükət nimazmənə gizardə bə mən dəs bistən nəzəni. 48.
Yə rükətə üzüm gizardüm, yə rükətiş bis salgə bə'də. 49. Əzü bə'də
miyeyi gaf misanim. 50. Mərd inə gufti, afta bəra. 51. Əzrayil dənişi,
dənişi bəruz əni mərd. Ə hürs nədanist çü sanü, aqasde bərq raft. 52.
Bətənund ki, bədunya əzin mərd başqa Əzrayile firmundəgar nəbire.
53. Xudayiş ətəxsire əni mərd giraşte, sad saliş bəhü ümür dəre,
cigeyüriş cənnət saxte.
(Çiçi kəndi, Əhəd Məmmədov
söyləmişdir, ali təhsillidir)
VI. Düta birar
1. Düta birar bəbirən, kələ birar döülətbənd, küşkə birar kasib.
2. Kasibə birarə numü gijə Bəhlul bəbirən. 3. Kələ döülətbəndə
birar həmişə bə in nşqand mise ki, kasibı. 4. Yə rus Bəhlul bamarən
bə tən kələ birarxiştən, xəbər bustaran ki, bəbazar çü xas bartən. 5.
Kələ birar bədül xiştən fikir bəstən: inə bistən bəara bülüm, bədəs
əngənüm. 6. Mugunü: - Əvərsinə çubuq. 7. Bəhlul mə'xəzü muray
258
BİRİNCİ KİTAB
bə öüşə, yə xeyli əvərsinə çubuq muburü, məngürü bəkul xiştən,
miyarü bəbazar. 8. Cəməət kurə maşund bəsər Bəhlul, bəara melund
üıə, mxəııdund. 9. Behü mugunund ki, “ay kijə Bəhlul, kistü əztü
əvərsinə çubuq xıragar, bətii hər ki, in karə vomuxte dan ki, türə bə
ara nare”. 10. Cəməət kurə bərmarən, bəxəndistənund, bəgiraştə-
nund bartənund. 11. Hə in vəxt padşa Artaşar ə bazar giraştəni bəbi-
rən. Bədirən ki, bəsər yə cındıra alata ədəmi yə dəstə kurə vərmare,
bə xəndistənund. 12. Padşa ə vəzir xəbər bastarən ki, uncə çübire?
Vəzir bətən: - Gije Bəhlul əvərsinə çubuq bəfuruxtən, kasta ki, ürə
firmunde ki, bəbazar, əvərs dürar fürş. 13. Padşa bə vəzir bətən: -
Bura ürə gal zən biyar bətənmən, çubuqun xiştəniş biyarü. 14. Vəzir
bartən Bəhlulə gal bəzərən. 15. Padşa ə Bəhlul xəbər bustarən: - Be
əni çubuqa çii bəxastəni, çənqədə pul tünum beşun? 16. Bəhlul bə
tən: - Be şangumne əyəlunme yə naharluq cüyinə nun gərəkü, be
səbəhiııiş xuda mrasunü. 17. Padşa bə dəste xiştən bətən ki, hər ki,
mənə xaturmənə baxastən bəkəle qiymət in çubuqayə əzin kasib
xırü. 18. Vəzir-vəkil tamam bəcibay xiştəniha birə qızıllaye ti bəstə-
nund bə domun Bəhlul, ə çubuqayu bənguftanund. 19. Pur bəbirən
ətək Bəhlul ə pul. 20. Padşa Artaşar üzük xiştəniş ə əngüşt xiştən
bəkəndən bədəıən bə Bəhlul, xəbər bastərən: - Bətü ki, guftire ki,
bəbazar əvərsinə çubuq bər fürş. 21. Bəhlul bətən: - Mənə yə döv-
lətbəndə birarmən histü, ü gufti, ürə xuda bəhü ümür tünü. 22. İn qı-
zılaye imruz bə mən ü da, tə bə axir ümürmən diyə mənə vəsü. 23.
Padşa di ki, Bəhlul yə təmizədülə ədəminü, bəsər nə aftare ki, birarü
ürə bə ara nare, bə dəs əngəste, xəndist, gufti: Bəbirartü mguni ki,
padşa əzmən çubuqayə xıri, üzüm ü bemən əvərsinə çubuq biyarü.
24. Bəhlul şarə-şar raft bəxunə, uşun da qızılayə bə birar xiştən. 25.
Çumay birarü dürma bəkəlləyü: “Mən ürə bəara nare bürüm, raft, əz
məniş dövlətbəndtə bü” . 26. Bəhlul gaf padşayə bə ü gufti. 27.
Dövlətbəndə birar vəgüft zu sə-çəharta nükər, raft bəöüşə çarta əs
çubuq buri, səbəhin əssüh raft buri dundər padşayə. 28. Xəbər raft
bə padşa ki, dedinə çubuqfürşə birarü çarta əs çubuq avarde, xiş
təniş əvərsin, bətən ki, padşa (paçça) xaste. 29. Padşa bətən: - Çar
ta bar əs? Çubuqə qəy avarde ki, puliş qəy bərü? 30. Əmr bəstən ki,
AZƏRBAYCAN TATLARININ DİLİ
259
tə həmələ çubuqa xürd birən kufınd ürə. 31. İnə unqədə zərund ki,
canü dürma...
Dəhnə kəndi, söyləyəni M.Nurəddin,
savadsız, 74 yaşında
V II. GƏRƏK NƏBİRƏ ÇİZİŞ GƏRƏK BƏBİRƏN
1.
Ya mərdə yə kuku bəbirən, in mərd bə kuk xiştən bətirən
ki, vay kukməne, haruz bədəstü hər cü afta bəxunə biyar, gərək ma-
şü. 2. Kuk əni mərdiş bədəsü hər cü baftərən bavardən bə xunə: -
Yə ruz xürdə şüşə, yə ruz yə para dayil, yə ruz yə töülyünə şax, ya
ruz yə hüzüm..., hə intə-intə kurə bəstən, axir bəxunə ti nəbamaran.
3. Yə ruziş bədəs əni kuk hiçiz nəbaftaran, dəsbəti bəxunə amarani
əbiran (bəbirən). 4. Bəbirən ki, bədərü ra yə kura mar (mal) aftare.
5. Bənguftən in mürdə mara bəbərdən bəxunə ki, imıuz dəsbəti
nəburam. 6. Bəvardən mürdə mara bəşundən bəsər çapar. 7. Bətən
bəpiyər xiştəni ki, yə mürdə mar avardüm şuııdum bəsər çapar. 8.
Mərd bətən bə kuk xiştəni ki, afərin başü, axir bistən gərək başü,
əztü ki, nun - ou nəbəxəstən, bətü ki, ziyanii nist. 9. İn ruzə
səbəhinü yə qaraquş ə dəs yə qucəyə zən guşt damstə bəzərən
bastarən yə qirmizi kişəyə. 10. Tü məgun, in kisəyiş pur bəbirən ə
qızıl, xiştəniyiş həmmələ də manati. 11. Qaraquş par bə zərən əsər
çapar əni mərd, bəgiraştəni cümü sataşmiş bəgirən bin kurə mar. 12.
Qaraquşiş kurə marə ataş mizənü. 13. Raha bədərən ə pəııce xiştən
in kisəyə bədərün çapar, məngürü in marə, par mizənü. 14. Gədə inə
menü, mgunü bəpiyər xiştən ki, qaraquş kurəmara vəgüft raft. 15.
Mərd mgunü ki, əxi yə çiz raha da ə pənce xiştən bədərün çapar,
xiştəniş qirmizi çiz bü. 16. Mgərdund mafund in qirmizi çizə. 17.
Menund ki, yə kisə qızılü. İnha diyə döülətbənd maşünd, miziyund
be xiştəniha bə kəfaz.
(Ördiic kəndi, Sərdar Sultanov söy
ləmişdir, ali təhsilli, 46 yaşında)
Dostları ilə paylaş: |