Маданият назарияси

Ruhiy  yoki  «loyihaviy»  mo‘‘tadillik 
–  bayramlar,  diniy  marosimlar,  o‘yin, 
tomosha  jarayonlarida  ruhiy  zo‘riqishlarni  bartaraf  qilish,  qoniqarsiz  istaklar, 
ro‘yobga chiqmaydigan niyatlar, amalda ta’qiqlanuvchi ziddiyatlarning mavjudligi 
ruhiy  zo‘riqishlar  paydo  bo‘lishiga  olib  kelib,  nafaqat  ma’lum  bir  shaxs 
salomatligiga zarar etkazadi, balki, ommaviylik kasb etib, jamiyat harakatini izdan 
chiqarishi  ham  mumkin.  SHuning  uchun  madaniyatda  keraksiz  hissiyotdan  xalos 
bo‘lish mexanizmlari  ishlab chiqiladi. 
Xullas  kishilar  yaratgan  moddiy  va  ma’naviy    boyliklar  va  qadriyatlarda 
ularning  bilimlari,  qobiliyatlari,  jamiyatga  munosabatlari  namoyon  bo‘ladi.   
Demak,  madaniyat  inson  faoliyatining  tayyor  mahsulotlari  shaklida  va  insonning 
jonli qobiliyatlari bilimlari shaklida yashab turadi. 
Kishilar  ijtimoiy  tajriba  jarayonida  zaruriy  moddiy  shart-sharoit  va  hayot 
vositalarini  yaratish  bilangina  kifoyalanmay,  ayni  chog‘da  o‘z  ongini  ham 
takomillashtirtb  boradilar,  ijtimoiy  ong  shakllarini  (dunyoqarash,  axloq,  huquq, 
estetik  ongni)  vujudga  keltiradilar  va  shu  asosda  ma’naviy  ishlab  chiqarish 
faoliyatini  amalga  oshiradilar.  Bularning  majmui  ma’naviy  madaniyatni  tashkil 
etadi.  Ma’naviy  madaniyat  kishilar  ma’naviy  ijodkorligi  faoliyatlari  natijalari- 
tasavvurlari,  g‘oyalar,  ilmiy  bilimlar,  diniy  qarashlar,  san’at  turlari,  ahloqiy  va 
huquqiy  me’yorlarni  ishlab  chiqarishdan  hosil  bo‘ladi.  Bunday  ma’naviy 
qadriyatlar  o‘zicha  paydo  bo‘lmasdan,  balki  muayyan  taraqqiyot  bosqichida 
tafakkur        doirasi  keng  kishilar  tomonidan  yaratiladi.  Ma’naviy  madaniyat-
ijodning  shunchaki  mahsuloti  bo‘lmay  balki  ijodiy  faoliyatni  amalga  oshiradigan 
kishilar  o‘rtasidagi  munosabatni  ham  bildiradi.    Ma’naviy  madaniyat  inson 
ma’naviy  fazilati  va  faoliyatining  narsalarda  moddiylashgan  shaklida,  inson 

---

 
 
 
16 
tomonidan  yaratilgan  ma’naviy  qadriyatlar  shakli  (ilm,  san’at,  huquq,  axloq 
qoidalari)da namoyon bo‘ladi. 
Madaniyatning quyidagi funksiyalari bevosita shaxs bilan bog‘liq: 
1. «
Gominizatsiya
» - urug‘doshlik xususiyatlarini o‘rganish bilan bog‘liq bo‘lib, u 
har  bir  «aqlli  odam»  uchun  xos  bo‘lgan-nutq,  narsalarni  ramziy  ifodalash  (yoki 
mavhum tafakkur) xususiyatlarini o‘rganishga imkon yaratadi.