«Magistratura Mərkəzi» Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
37 istifadənin zəruriliyini meydana çıxarır. Fikrimizcə, belə bir metodika potensial tərəfdaşın düzgün seçilməsi, müəssisənin maliyyə sabitliyi və əmlak vəziyyətinin qiymətləndirilməsi, işgüzar aktivliyin və sahibkarlıq fəaliyyətinin səmərəliliyinin aşkara çıxarılması üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu zaman, potensial tərəfdaşın maliyyə fəaliyyəti haqqında əsas, bəzi hallarda yegənə informasiya mənbəyi dərc olunan mühasibat hesabı sayılır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində hesabat maliyyə uçotunun məlumatlarının ümumiləşdirilməsinə əsaslanır, müəssisəni cəmiyyətlə və işgüzar tərəfdaşlarla əlaqələndirilən informasiya həlqəsi hesab olunur. Nəzəriyyə və praktikada müəssisənin fəaliyyəti ilə maraqlananlar təhlilin subyektləri kimi qəbul edilir. Bazar münasibətləri şəraitində müəssisənin əmlak vəziyyətinin təhlili və qiymətləndirilməsi üç mərhələdə aparılır: 1) Hazırlıq mərhələsi; 2) Mühasibat hesabatının qabaqcadan xülasəsi; 3) Balansın iqtisadi oxunuşu və təhlili. Məlumdur ki, iqtisadi təhlil prosesində müəssisənin fəaliyyətinin əsas göstəriciləri və həmçinin əmlak və maliyyə vəziyyətində baş verən keyfiyyət dəyişiklikləri müəyyən olunur. Bandan başqa, tədqiqat zamanı bir sıra analitik əmsallar hesablanılır və onların dinamikasına nəzarət həyata keçirilir. Fikrimizcə, həmin göstəricilərin məcmusu müqayisəli şəkildə müəssisənin məkan və zaman daxilində fəaliyyətini xarakterizə edir. Belə bir şəraitdə, müəssisənin iqtisadi potensialı əmlak və maliyyə vəziyyəti kimi iki mövqedən xarakterizə olunur. Hər iki tərəf bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olduğundan həmin göstəricilər dəyişmə tempi nəzərə alınmaqla dinamikada öyrənilir. Bu zaman, müəssisənin əmlak vəziyyətini xarakterizə edən göstəricilərin təhlili aşağıdakı qaydada həyata keçirilir: 1) Ayrı-ayrı ümumiləşdirimiş göstəricilərin fərdi göstəricilərə ayrılması; 2) Həmin göstəricinin müvafiq bazis göstəriciləri ilə müqayisə edilməsi; 3) Fərdi
göstəricilər əsasında aparılmış təhlilin nəticələrinin ümumiləşdirilməsi. Belə bir şəraitdə müəssisənin əmlak vəziyyətinin detallaşdırılmış təhlil proqramı ümumi qaydada aşağıdakı tədqiqat işlərinin yerinə yetirilməsini nəzərdə tutur: I. Müəssisənin iqtisadi və maliyyə vəziyyətinin qabaqcadan xülasəsi; II. Müəssisənin iqtisadi potensialının qiymətləndirilməsi və təhlili; 38 III. Müəssisənin əmlak vəziyyətinin təhlili və qiymətləndirilməsi: a) müqayisəli analitik balansın tərtibi; b) balansın şaquli təhlili; v) balansın üfüqi təhlili; q) müəssisənin əmlak vəziyyətində baş verən keyfiyyət dəyişikliklərinin təhlili. Qeyd etmək lazımdır ki, detallaşdırılmış maliyyə təhlili proqramının informasiya bazası mühasibat balansı hesab olunur. Bu zaman hesablanmış analitik göstəricilərə və əmsallara məkan və zaman daxilində baxılır və analitik iş ümumidən fərdiyə prinsipi üzrə qurulur. Məhz bu məqsədlə balansın aktivinin ayrı-ayrı bölmələrinin yekununu müqayisə etməklə müəssisənin əmlak vəziyyətinin dəyişmə meyli müəyyən edilir.
Nəzəriyyə və praktikadan məlumdur ki, balansın şaquli təhlili audit prosesində mühüm analitik prosedura hesab olunur. Balansın bu formada tədqiqi onun hər bir maddəsinin ümumi yekunda xüsusi çəkisini izləməyə imkan verir. Bunun əksinə olaraq balansın üfüqi təhlili bir və ya bir neçə analitik cədvəlin tərtibini nəzərdə tutur. Bir qayda üzrə aparılan iqtisadi təhlil zamanı analitik cədvəllərdə əks etdirilmiş mütləq göstəricilərə artımın (azalmanın) nisbi templəri əlavə olunur. Göründüyü kimi, mühasibat hesabatının iqtisadi oxunuşu prosesində müəssisənin əmlak və maliyyə vəziyyəti haqqında ilkin nəticə çıxarılır. Bu zaman, hesabatın ayrı- ayrı maddələrinin və göstəricilərinin kəskin dəyişməsinə diqqət verilir, şaquli və üfüqi təhlili aparılır. Belə bir şəraitdə kifayət qədər ətraflı nəticələr maliyyə əmsallarının kompleks təhlili vasitəsilə əldə edilir. İqtisadi təhlil prosesində müəssisənin əmlak vəziyyətini xarakterizə edən aşağıdakı göstəricilər hesablanır: 1) Müəssisənin sərəncamında olan təsərrüfat vasitələrinin dəyəri; Bu göstərici mühasibat balansının yekunu və ya valyutası ilə xarakterizə olunur. 2) Əsas vəsaitlərin aktiv hissəsinin xüsusi çəkisi; Bu göstərici əsas vəsaitlərin aktiv hissəsinin dəyərinin əsas vəsaitlərin ümumi dəyərinə nisbəti kimi hesablanır. 3) Əsas vəsaitlərin köhnəlmə əmsalı; Bu əmsalın kəmiyyəti əsas vəsaitlərin köhnəlmə məbləğinin onun balans dəyərinə nisbəti kimi müəyyən olunur. 39 4) Əsas vəsaitin təzələnmə əmsalı; Bu əmsal hesabat dövründə daxil olmuş əsas vəsaitlərin balans dəyərinin ilin sonuna əsas vəsaitlərin balans dəyərinə nisbəti kimi hesablanır. 5) Dövriyyədən çıxma əmsalı; Bu əmsal hesabat ilində dövriyyədən çıxmış əsas vəsaitlərin dəyərinin ilin əvvəlinə əsas vəsaitlərin balans dəyərinə nisbəti kimi müəyyən olunur. Məlumdur ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisənin maliyyə vəziyyətinin strukturu və dinamikası nisbi analitik balansın köməkliyi ilə öyrənilir. Müqayisəli analitik balansın mütləq göstəricilərinə aşağıdakılar daxildir: 1) ilin əvvəlinə və sonuna mühasibat balansının maddələr üzrə mütləq kəmiyyəti; 2) ilin əvvəlinə və sonuna balansın valyutasında ayrı-ayrı maddələrin xüsusi çəkisi; 3) mütləq kəmiyyətlərdə baş verən dəyişikliklər; 4) göstəricilərin xüsusi çəkilərində yaranan dəyişikliklər; 5) balans maddələrinin artım templəri; 6) struktur dəyişikliklərinin artım templəri; 7) 1%-in qiyməti; Bu zaman balansın valyutasının və hər bir maddənin artımı mütləq dəyişilmə faizinə görə hesablanılır və qiymətləndirilir. Məhz buna görə də, iqtisadi təhlil prosesində müqayisəli analitik balansın bütün göstəriciləri üç qrupa bölünür: 1) Balansın struktur göstəriciləri; 2) Balansın dinamika göstəriciləri; 3) Balansın struktur dinamikası göstəriciləri; Fikrimizcə, sadalanan iqtisadi parametrlər içərisində müəssisənin əmlak vəziyyətinin ümumi mənzərəsini izləmək üçün balansın struktur dinamikası göstəriciləri mühüm əhəmiyyət daşıyır. Aydındır ki, balansın aktiv və passivində baş verən struktur dəyişikliklərini müqayisə etməklə konkret mənbə hesabına dövriyyəyə yeni vəsait cəlb olunması imkanlarını müəyyən etmək olar. Göründüyü kimi, bazar münasibətləri şəraitində müəssisənin maliyyə və əmlak vəziyyəti təsərrüfat vəsaitlərinin yerləşdirilməsi və onların yaranma mənbələri ilə xarakterizə olunur. Məlumdur ki, hal-hazırda mövcud normativ sənədlərə uyğun olaraq balans netto tərtib edilir və onun yekunu müəssisənin sərəncamında olan vəsaitlərin məbləğini təqribi qiymətləndirməyə imkan verir. Lakin, həmin qiymət uçot qiyməti olmaqla əmlaka görə alınması mümkün olan real pul vəsaitlərinin məbləğini Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|