MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 147 147 147 təsvir edib. Təsəvvür edin ki, siz milyonlarla sayt, milyardlarla elektron səhifələri bircə anın içində gəzirsiz və onların çoxunu unudur, harada – hansı elektron məkanda yerləşdiyini yadda saxlaya bilmirsiz. Yaxud e-arxivlərdə dondurulan zamana səyahət edirsiz. Baxın, məhz bunları ilk dəfə Borxes öz hekayəsində gözəl təsvir edib. Hekayədə haqqında danışılan ―Qum kitabı‖nın əvvəli, ortası, sonu olmayan, ―burada və indi‖ anının təkrarlanmadığı səhifələrdən ibarətdir, onun hər səhifəsi, Tanrının zərrəsi kimi, həm də bütövlüyü özündə əks etdirir, kainatın özü tək dəhşətli bir şeydir. Deməli, bu kitablar kitabı elə Tanrının özüdür, hürufilər demişkən, Allah özünün müqəddəs Quran kitabının səhifələrinə parçalanmış müqəddəs sözlərdən ibarətdir. Əslində isə hekayədə bir kitab kultu var ki, bizə diqtə edir: bu kitablar kitabı elə intellektual və yaradıcı şüurumuzun obrazlı əksidir – istədiyi vaxt seçdiyi müxtəlif məkanlarda ola bilən idrakımızın bədii təsviridir... Yazıçı göstərir ki, kitab tam olaraq pula satılmır, kitaba dəyişdirilir: bunu anlamaq üçün Borxesin öz həyat tarixçəsinə xüsusi diqqət ayırmaq lazımdır. Həyatın qaranlıqlarını, şərini görməməsi üçün Ulu Yaradan sanki Borxesi dünya işığından məhrum etmişdi. Adəmdən indiyəcən bu ağlı-qaralı dünyamıza təşrif buyurmuş milyardlarla insandan biri kimi 24 www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 148 148 avqust 1899-cu ildə Buenos-Ayresdə doğulmuş, - bəlkə də o dünya üçün ölmüş, - Xorxe Luis Borxes 14 iyun 1986-cı ildə bu dünyadan köçəndə, həm də o dünya üçün təzədən doğulanda, hələ də insanlar onu anlamırdı. Sirli-sehirli Borxes çox soyuq (bəlkə də İlahi) bir yazar, mütəfəkkir və kulturoloqdur. Onun əsərlərini oxuyanda adamı soyuq - İlahi bir tər basır. Lakin sonra hiss edirsən ki, bu soyuqluq, əslində, sənin qəlbinə od salıb: ardınca isə şiddətlənən sənət atəşində, heç özün də hiss etmədən, alışıb-yanmağa başlayırsan. Belə müqəddəs duyğular içində yaşayanlar üçün bu kobud həyatımızın maddiyyat tərəfi o qədər də maraqlı deyil, çünki Borxes öz oxucusuna dünyanı öz içində əritməyi, ruhuna qarışdırmağı öyrədir. Bu məqamda Borxesi filosof, ya da ədəbi kahin saya bilərik: artıq tarixə qovuşmuş XX əsrdə bəşər mədəniyyətinə - ümumdünya ədəbiyyatına Borxes qədər kulturoloji, - anlamın geniş mənasında, - təsir edən ikinci bir sənətkar tapmaq çətindir. Borxesin yaradıcılığı kimi, şəxsiyyəti və dünyagörüşü də, az qala, mifə çevrilib. Elə belə də olmalıydı: axı bu şəxsiyyət bütün yaradıcılığını və özünüdərkdən sonrakı olan-qalan ömrünü mifologiyaya, mifləri öyrənilməsinə, daha sonra isə sənət mifləri yaratmağa sərf edib. O mənada həm Borxes, həm də onun bir çox ədəbi surətləri - hekayə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 149 149 149 qəhrəmanları dünya mədəniyyətində elə bir iz qoydu ki, bu ―çapıqlarsız‖ çağdaş kulturoloji durum belə inkişaf etməzdi, bəlkə də yerində çabalayardı... Dünya ədəbiyyatında kor kitabxanaçı (Argentinanın Milli Kitabxanasının direktoru təyin ediləndə Borxesin gözləri tamam tutulmuşdu) surətlərinin sayı-hesabı yoxdur: Umberto Ekonun ―Qızılgülün adı‖ romanındakı baş (mənfi) qəhrəmanı - Xorxeri xatırlayaq. Lakin həyatı ilə obrazları arasında bu qədər yaxınlığı heç bir yazarın yaradıcılığında müşahidə etmək mümkün deyil. Borxesin qəhrəmanları - müxtəlif obrazlar öz şəxsi iradəsini göstərmək üçün dirilirlər (―Telyon, Ukbar, Obris Tertius‖ - ―Üçüncü Dünya‖), ya da qəhrəmanlarının özləri kimlər tərəfindənsə yazılmış ədəbi surətlər olurlar (―Alovun dairəsi‖). Xəfiyyəni hansısa tələyə salmaq üçün caniyə kompyuter proqramına - İnternet şəbəkəsinə oxşar düşünülmüş məntiqli konstruksiya - sənət labirinti yaratmaq lazım gəlir (―Babil Kitabxanası‖). İlk baxışdan Borxesin yaratdığı əsərlərin mövzusunu bir cümləylə ifadə etmək mümkündür, çünki özü kimi, yazdıqları da quruluşca sadə, mənaca mürəkkəb, sonluğuna görə özlənilməzdir. Əslində, onun həyatı ilə yaradıcılığı bir-birinə elə qarışıb ki, əsərlərini oxuyanda düşünürsən: ―Borxes, bəlkə də bizim özümüz - hamımız deməkdir...‖ Ustadın ruhu www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 150 150 inciməsəydi, həm də belə demək mümkündür: bəlkə də o, sadəcə, İlahi sənətkardır, içimizdə hər gün qətlə yetirdiyimiz ruhumuz, düşüncəmizdə zorladığımız intellektimizin obrazlı, maddiləşən-bədənləşən formasıdır. İndi Borxes bu dünyada olmasa da, əsərləri bizimlədir, yaxud bizdədir: əslində, sevimli, sehirli yazar və onun bizə hələ də yaxşı tanış olmayan yaradıcılığı həm mənim, həm də hamımızın ruhuna qovuşub, özü də lap çoxdan - dünya yaranandan... Əsərdə təhkiyəçi qeyd edir: "...Hardansa oxumuşdum ki, ağac yarpağını meşədə gizlətmək daha düzgündür". Buna görə də kitabı Argentina kitabxanasınada gizlədir. Bu, qəhrəmanın özüyçün xilas olsa da, əslində mistikanın davamı deyildimi? Mistik görünən hər bir şeyin arxasında real nəsə durur: sadəcə intellekt – ağıl işlətmək lazımdır ki, nəsnələrin içində gizlənən o magik mahiyyəti özün üçün aydınlaşdırasan. Onillər bundan əvvəl qələmə aldığı bu hekayə-pritçasında d ünya yazarları arasında ən çox sevdiyim mütəfəkkir yazıçı İnternetin fəlsəfi- ədəbi obrazını necə ustalıqla yaradıb... Hiper kitab - virtual dünya - İnternet haqqında bu qədər dahiyanə və sadəliklə heç nə oxumayacaqsan daha. Meşə virtual aləm, İnternet, sosial şəbəkələr, yarpaq isə biz və indiki anımızdır, bax, özümüzü necə də sərbəst, eyni zamanda azad hiss edirik bu açıq məkanda? Yeri gəlmişkən, oxuculara Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|