www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
110
müsəlman gedir və türk dilində danıĢırlar, milis onları saxlayır və
cərimə edir. Müsəlmanlara məscidlərdə öz ibadətlərini etməyi
qadağan etdilər. Ümumiyyətlə, vəziyyət gərginləĢdi və 1989-cu ildə
özünün pik nöqtəsinə çatdı. Bu zaman kütləvi tətillər və yürüĢlər
baĢlandı. Vəziyyəti əldə saxlamaq üçün kommunist hakimiyyəti
dörd yüz min türk vətəndaĢını bizim respublikadan qovdu.
Ancaq bu müəyyən qədər gərginliyi aradan qaldırdı, çünki ġərq
blokunda dərhal dəyiĢikliklər qopdu və vəziyyət yenidən
gərginlĢməyə baĢladı. O zaman Bolqarıstanın prezidenti doktor
J.Jelev idi. O, inkiĢaf edən gərgin konfliktin müsbət həllini istəyirdi,
çünki bizim konstitusiya vətəndaĢlarımızın bütün fərdi hüquqlarını
qoruyur. Ancaq biz irəli getdik və bizim müsəlmanlara öz
partiyalarını yaratmaq imkanı verdik. Bu partiya 90-cı illərin
əvvəllərində qeydə alındı və onların kollektiv hüquqlarını –
yaĢamaq və azadlıq hüquqlarını müdafiə edirdi. Ġyirmi il ərzində
bizim yığıncağın daimi nümayəndəliyi var idi, ancaq maraqlıdır ki,
nümayəndəlik iyirmi dörd deputat ilə fəaliyyətə baĢlamıĢdı, indi isə
onların sayı – otuz altıya çatdırılmıĢdır. Bu otuz altı deputatdan on
ikisi – bolqardır. Bu partiyaya artıq etnik bolqarlar da səs verir. Bu
seçkilərdə onların sayı yüz altmıĢ min olub. Yeni partiyanın ilk
addımlarından bütün partiyalar bu Ģüarla çıxıĢ edirdilər: terrorizmə
icazə vermək lazım deyil, konstitusiyanı pozmaq lazım deyil, amma
hamı baĢa düĢürdü ki, vəziyyətə hakim olmaq üçün bu lazımdır.
Əlbəttə, risk var idi və o, özünü doğrultdu. Bizim parlamentin
cağırıĢına qədər bütün məsələlər həll olmuĢdu. Tez bir zamanda
müsəlmanların adları problemi, bizim türk əsilli vətəndaĢların
problemləri həll edilmiĢ, məscidlərdə ibadət hüququ qanuniləĢmiĢ,
məktəbdə dilin öyrənilməsinə icazə verilmiĢdi və bütün bunlar
gərginliyi aradan qaldırmıĢdı. Artıq beĢ ildən sonra partiya
cəmiyyət üçün zəruri olan məsələlərlə məĢğul olmağa baĢlamıĢdır.
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
111
O, artıq özünün etnik problemləri ilə məĢğul olmurdu, o, bolqar
siyasi spektrli partiyalardan biri idi. Ümid edirəm ki, məhz bunu
bolqar etnik problemi adlandırmıĢdılar. Və inanıram ki, bizim
etniklərarası münasibətlərin inkiĢafı nümunəsi, həmçinin etnik
əsasda gərginliyin yaranma riski olan cəmiyyətlər üçün də nümunə
ola bilər.
Ġvan Palçev – Bolqarıstan Respublikasının
Azərbaycandakı Fövqəladə və Səlahiyyətli Səfiri (2004-
2008)
Müstəqil dövlət quruculuğu kontekstində
millətlərarası qarĢılıqlı münasibətlərinin
qurulmasında Ukrayna təcrübəsi
Ġlk öncə müasir ictimai global inkiĢaf ücün aktual sayılan humanitar
problemlər spektrinin müzakirəsinə dair təĢəbbüsə görə forumun
təĢkilatçılarına təĢəkkürümü bildirirəm. Ukraynanın kulturalizm
sahəsində təcrübəsi və millətlərarası münasi-bətlər siyasətini qeyd
edərək, ilk öncə Ukrayna kulturalizminin spesifikası haqqında qısa
məlumat vermək istərdim.
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
112
Məsələ burasındadır ki, zahirən Ukrayna monomilli dövlət kimi
tanınır. 2001-ci ilin siyahıya alınma məlumatına uyğun olaraq
əhalinin 78%-ni etnik ukrayınlar təĢkil edir, lakin Ukraynanın etnik
icması özlüyündə monomilli sayıla bilməz. Bizim ölkədə etnik
ukrainlərin bir hissəsi öz doğma dilində danıĢır, ukrain icmasının bir
hissəsi isə rusdillidir. Onlar həm rus, həm də sovet mədəni və siyasi
ənənələrinin güclü təhsiri altında formalaĢmıĢdır. Ən iri meqa azlığı
– ölkə əhalisinin 17%-ni etnik ruslar təĢkil edir. Müstəgil Ukrayna
dövlətinin yaranması dövründə onların sayı 22% təĢkil edirdi, lakin
ümumiyyətlə rusdilli, yəni rus dilini doğma dil hesab edən
insanların sayı əhalinin 30% təĢkil edir. Faktiki olaraq, ölkəmizdə
ikidillilik mövcuddur. Gündəlik həyat təcrübəsində əhalinin yarı
hissəsinin kommunikativ imkanları rus dilindən ibarətdir. Etnik
ruslardan savayı digər milli azlıqlar əhalinin 5%-ni təĢkil edir, lakin
bu azlıqların bir çoxu ölkənin ayrı-ayrı bölgələrində kompakt
Ģəkildə yerləĢiblər. Məsələn, Krım muxtariyyatının əsas əhalisini
etnik ruslar təĢkil edir. Bu, ukrainlərin cüzi miqdarda olduğu yeganə
regiondur. Oranın əhalisini mütəĢəkkil qaydada, həmçinin öz
məxsusi problemləri ilə yaĢayan krım-tatar icması təĢkil edir.
Karpatda kompakt Ģəkildə macar milli azlığı, Çernovits əyalətində
isə rumın və moldav milli azlıqları yaĢayır. Mən ukrain icmasının
daha bir spesifik xüsusiyyətini qeyd edərdim – bu, konfessional
plüralizmdir. Ölkəmizdə bir-biri ilə rəqabət aparan üç pravoslav
kilsələrinin hər biri özünəməxsus regional təsir arealı ilə fərqlənir.
Yunan katolik kilsəsi qərbi Ukraynaya kifayət qədər güclü təsir
göstərir. Protestant dini icması da əvvələr olduğu kimi indi də
yetərincə fəallığı ilə seçilir. Krım və Donbasda müsəlman icması
aktivdir.
Ukraynanın
millətlərarası
münasibətlərinin
əsas
problemlərinə gəldikdə isə, qeyd etmək lazımdır ki, əvvəla, bizim
üçün ölkənin fərqli regionları arasında mühüm rol oynayan
etnokulturoloji, etnik, dil və dini amillər vacib sayıla bilər. Bu
amillərin yaratdığı «mozaika», o cümlədən mürəkkəb ―siyasi