MahirəNərimanqızı
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ġvan Palçev – Bolqarıstan Respublikasının Azərbaycandakı Fövqəladə və Səlahiyyətli Səfiri (2004- 2008)
- Müstəqil dövlət quruculuğu kontekstində millətlərarası qarĢılıqlı münasibətlərinin qurulmasında Ukrayna təcrübəsi
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
110
müsəlman gedir və türk dilində danıĢırlar, milis onları saxlayır və cərimə edir. Müsəlmanlara məscidlərdə öz ibadətlərini etməyi qadağan etdilər. Ümumiyyətlə, vəziyyət gərginləĢdi və 1989-cu ildə özünün pik nöqtəsinə çatdı. Bu zaman kütləvi tətillər və yürüĢlər baĢlandı. Vəziyyəti əldə saxlamaq üçün kommunist hakimiyyəti dörd yüz min türk vətəndaĢını bizim respublikadan qovdu.
Ancaq bu müəyyən qədər gərginliyi aradan qaldırdı, çünki ġərq blokunda dərhal dəyiĢikliklər qopdu və vəziyyət yenidən gərginlĢməyə baĢladı. O zaman Bolqarıstanın prezidenti doktor J.Jelev idi. O, inkiĢaf edən gərgin konfliktin müsbət həllini istəyirdi, çünki bizim konstitusiya vətəndaĢlarımızın bütün fərdi hüquqlarını qoruyur. Ancaq biz irəli getdik və bizim müsəlmanlara öz partiyalarını yaratmaq imkanı verdik. Bu partiya 90-cı illərin əvvəllərində qeydə alındı və onların kollektiv hüquqlarını – yaĢamaq və azadlıq hüquqlarını müdafiə edirdi. Ġyirmi il ərzində bizim yığıncağın daimi nümayəndəliyi var idi, ancaq maraqlıdır ki, nümayəndəlik iyirmi dörd deputat ilə fəaliyyətə baĢlamıĢdı, indi isə onların sayı – otuz altıya çatdırılmıĢdır. Bu otuz altı deputatdan on ikisi – bolqardır. Bu partiyaya artıq etnik bolqarlar da səs verir. Bu seçkilərdə onların sayı yüz altmıĢ min olub. Yeni partiyanın ilk addımlarından bütün partiyalar bu Ģüarla çıxıĢ edirdilər: terrorizmə icazə vermək lazım deyil, konstitusiyanı pozmaq lazım deyil, amma hamı baĢa düĢürdü ki, vəziyyətə hakim olmaq üçün bu lazımdır.
Əlbəttə, risk var idi və o, özünü doğrultdu. Bizim parlamentin cağırıĢına qədər bütün məsələlər həll olmuĢdu. Tez bir zamanda müsəlmanların adları problemi, bizim türk əsilli vətəndaĢların problemləri həll edilmiĢ, məscidlərdə ibadət hüququ qanuniləĢmiĢ, məktəbdə dilin öyrənilməsinə icazə verilmiĢdi və bütün bunlar gərginliyi aradan qaldırmıĢdı. Artıq beĢ ildən sonra partiya cəmiyyət üçün zəruri olan məsələlərlə məĢğul olmağa baĢlamıĢdır. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 111 O, artıq özünün etnik problemləri ilə məĢğul olmurdu, o, bolqar siyasi spektrli partiyalardan biri idi. Ümid edirəm ki, məhz bunu bolqar etnik problemi adlandırmıĢdılar. Və inanıram ki, bizim etniklərarası münasibətlərin inkiĢafı nümunəsi, həmçinin etnik əsasda gərginliyin yaranma riski olan cəmiyyətlər üçün də nümunə ola bilər.
Ġvan Palçev – Bolqarıstan Respublikasının Azərbaycandakı Fövqəladə və Səlahiyyətli Səfiri (2004- 2008)
millətlərarası qarĢılıqlı münasibətlərinin qurulmasında Ukrayna təcrübəsi
Ġlk öncə müasir ictimai global inkiĢaf ücün aktual sayılan humanitar problemlər spektrinin müzakirəsinə dair təĢəbbüsə görə forumun təĢkilatçılarına təĢəkkürümü bildirirəm. Ukraynanın kulturalizm sahəsində təcrübəsi və millətlərarası münasi-bətlər siyasətini qeyd edərək, ilk öncə Ukrayna kulturalizminin spesifikası haqqında qısa məlumat vermək istərdim.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
112
Məsələ burasındadır ki, zahirən Ukrayna monomilli dövlət kimi tanınır. 2001-ci ilin siyahıya alınma məlumatına uyğun olaraq əhalinin 78%-ni etnik ukrayınlar təĢkil edir, lakin Ukraynanın etnik icması özlüyündə monomilli sayıla bilməz. Bizim ölkədə etnik ukrainlərin bir hissəsi öz doğma dilində danıĢır, ukrain icmasının bir hissəsi isə rusdillidir. Onlar həm rus, həm də sovet mədəni və siyasi ənənələrinin güclü təhsiri altında formalaĢmıĢdır. Ən iri meqa azlığı – ölkə əhalisinin 17%-ni etnik ruslar təĢkil edir. Müstəgil Ukrayna dövlətinin yaranması dövründə onların sayı 22% təĢkil edirdi, lakin ümumiyyətlə rusdilli, yəni rus dilini doğma dil hesab edən insanların sayı əhalinin 30% təĢkil edir. Faktiki olaraq, ölkəmizdə ikidillilik mövcuddur. Gündəlik həyat təcrübəsində əhalinin yarı hissəsinin kommunikativ imkanları rus dilindən ibarətdir. Etnik ruslardan savayı digər milli azlıqlar əhalinin 5%-ni təĢkil edir, lakin bu azlıqların bir çoxu ölkənin ayrı-ayrı bölgələrində kompakt Ģəkildə yerləĢiblər. Məsələn, Krım muxtariyyatının əsas əhalisini etnik ruslar təĢkil edir. Bu, ukrainlərin cüzi miqdarda olduğu yeganə regiondur. Oranın əhalisini mütəĢəkkil qaydada, həmçinin öz məxsusi problemləri ilə yaĢayan krım-tatar icması təĢkil edir. Karpatda kompakt Ģəkildə macar milli azlığı, Çernovits əyalətində isə rumın və moldav milli azlıqları yaĢayır. Mən ukrain icmasının daha bir spesifik xüsusiyyətini qeyd edərdim – bu, konfessional plüralizmdir. Ölkəmizdə bir-biri ilə rəqabət aparan üç pravoslav kilsələrinin hər biri özünəməxsus regional təsir arealı ilə fərqlənir. Yunan katolik kilsəsi qərbi Ukraynaya kifayət qədər güclü təsir göstərir. Protestant dini icması da əvvələr olduğu kimi indi də yetərincə fəallığı ilə seçilir. Krım və Donbasda müsəlman icması aktivdir. Ukraynanın millətlərarası münasibətlərinin əsas
problemlərinə gəldikdə isə, qeyd etmək lazımdır ki, əvvəla, bizim üçün ölkənin fərqli regionları arasında mühüm rol oynayan etnokulturoloji, etnik, dil və dini amillər vacib sayıla bilər. Bu amillərin yaratdığı «mozaika», o cümlədən mürəkkəb ―siyasi Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|