MahirəNərimanqızı
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 113 mozaika‖ hətta ölkənin ictimai-siyasi vəziyyətinə də müəyyən təsir göstərmək imkanına malikdir.
Ġkinci vacib problem təkcə Ukraynaya deyil, həm də bir çox müstəqil dövlətlərə, o cümlədən kecmiĢ Sovetlər Ġttifaqının ərazisindəki müstəqil ölkələrə də aid edilə bilər. Bu ziddiyyətin yaranması milli inteqrasiya və milli azlıqlar arasında mədəni, dil haqları zərurətindən baĢ verir. National building (Milli quruculuq) və milli azlıqların təminatlı hüququnu necə birləĢdirməli? Bu – siyasi debatlarda ən çox ortaya çıxan problemdir.
90-cı illərin əvvəllərində Ukraynada yaranan spesifik problemlərdən biri – ölkənin rusdilli əhalisi arasında separatçi əhval-ruhiyyənin yaranmasıdır. Üstəlik də 90-cı illərdə öz anna vətənləri olan Ukraynaya fəal surətdə qayıdan krım-tatar icması arasında milli- ərazi muxtariyyəti ideyası çox populyar idi və bu «populyarlıq» bu gün də galmaqdadır. Rus icmasının və krım-tatar icmasının milli- ərazi muxtariyyəti cəhdlərini necə birləĢdirməli? Mən hələ nə zamansa deportasiya olunmuĢ Krım tatarlarının sosial-iqtisadi problemləri barədə, həmçinin torpaq məsələsi haqqında danıĢmıram.
Və nəhayət, Ukraynanın 20 illik müstəqillik dövrü ərzində yaranmıĢ ən mühüm problemlərdən biri – ölkədə rus dilinə münasibətdə uyğun statusun qəbul olunması ilə əlaqədar fərqli fikir mübadiləsidir. Millətlərarası münasibətlər sferasında Ukraynanın dövlət siyasətinin baĢlıca vəzifələri hansılar idi? Ölkə ictimaiyyətinin polimilliyini nəzərə alsaq, bir nömrəli vəzifə – vahid ukrain siyasi millətinin formalaĢmasıdır. Ġkinci vacib vəzifə – burada yaĢayan müxtəlif millətlərin nümayəndələrinin eyni hüquqlarının təmin edilməsi və eyni zamanda, ölkə ictimaiyyətində millətlərarası razılığın əldə edilməsidir. Lap əvvəldən etnomilli
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
114
siysətin əsas məsələlərindən biri, ukrayna dilinin ictimai həyatın bütün sahələrində dövlət dili səviyyəsində fəaliyyəti və eyni zamanda mədəni tələbatın yaranması və reallaĢması məqsədiilə müəyyən Ģəraitin yaradılması, inkiĢafı və təbii ki, krım-tatarlarının geri qayıtması sayılır. Bu yonümdə əsas məsələlərdən biri krım icmasının inteqrasiyası, milliyyətçilik faktoru ilə sürgün olunmuĢ Ģəxslərin ictimaiyyətə uyğunlaĢdırılması, ümumiyyətlə etnik ayrıseçkiliyin qarĢısının alınmasıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Ukraynanın beynəlxalq münasibətlərinin müəyyən dərəcədə ―yumĢaq‖, münaqiĢəsiz vəziyyətini müəyyən edən, müstəqilliyin ilk dövrlərində yaranmıĢ harmonik beynəlxalq münasibətlərin hüquqi əsaslarının təmin edilməsi sayılır. 1991-ci ildə ―sıfır varianti‖ (nulevoy real) adlandırılan vətəndaĢlıq haqqında qanunun qəbul olunması nəticəsində Ukraynada yaĢayan hər bir Ģəxs, milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq vətəndaĢlıq əldə etdi. Müstəqilliyin əldə edilməsindən öncə, 1989-cu ildə milli azlıqların dil hüquqlarının təmin olunması haqqında qanun imzalanmıĢ, 1992-ci ildə isə Ukraynanın milli azlıqlar haqqında ümumi qanunu təsdiq olunmuĢdur. 90-cı illərin ortalarında Ukrayna Avropanın alman dili xəritəsini ratifikasiya etmiĢ, lakin bundan öncə Ukraynanın unitar xüsusiyyətini müəyyən edən 1996-cı ildə konstitusiya vasitəsi ilə təsdiqlənmiĢ qanun qəbul edilmiĢdir. Bizdə unitar dövlət quruluĢudur. Yeganə dövlət dili, yeganə vətəndaĢlıq, yeganə istisna – Krım Respublikasının muxtariyyət statusu olmuĢdur. Lakin durumu yumĢaldan səbəbi nədən ibarətdir? Mən buna xüsusi diqqət ayırardım. Siyasətdə milli azlıqların hüquqi təminatından daha cox yüngül sosiomədəni siyasi vəziyyətə böyük rol ayrılmıĢdır. Birincisi, müsbət rolu ukrain və rus dillərinin yaxınlığı oynadı. Əhalinin əksər hissəsi hər iki dilin daĢıyıcısıdır və bu səbəbdən dillərarası kommunikasiya ziddiyyəti yaranmır. Ġkincisi, milli azlıqlar üçün siyasi elitanın optimallığı lap öncədən təmin olunmuĢdur. Ölkə əhalisinin rusdilli qismi ölkənin yeni siyasi www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 115 elitasının formalaĢmasında aktiv rol oynamıĢdır, etnik spesifikada hec bir differensiasiya hiss olunmamıĢdır. Siyasi gərginliyi aradan qaldırmağı bacaran Ukraynanın siyasi sisteminin demokratik xüsusiyyəti də bu məsələlərin təhlükəli həddə çatmaması üçün müsbət rol oynamıĢdır. Ukraynanın təhsil sistemi xidmətində, informasiya sahəsində mobil ukrainləĢmə aparılmıĢdır.
Ukraynanın Avropaya inteqrasiya siyasəti milli azlıqların hüquqlarının möhkəmlənməsinə və inkiĢafına xidmət edir. Ən mühüm rolu milli mədəni icmalar tərəfindən milli azlıqların maraqlarının dəstəklənməsi, həmçinin dövlət dəstəyi və milli azlıqların doğma dillərindəki KĠV-lər, milli-mədəni cəmiyyətlərin ayrı-ayrı mədəni-tədris layihələri oynayır. Mən həmçinin Ukrayna siyasətinin bir vacib spesifikasını da qeyd edərdim – bu, ölkədə radikal və milli siyasi hərəkatların qeyri-populyar olmasıdır. Hazırda Avropa və keçmiĢ sovet ölkələrində sağyönlü radikal hərəkat müĢahidə olunmaqdadır. Bu, Ukraynada da mövcuddurlar, lakin nisbətən cüzi miqyasda. Ukrainlərin coxu həm sağ, həm də sol təmayüllü radikal siyasi hərəkatları təkzib edir. Demək lazımdır ki, Ukraynanın bu spesifikası, o cümlədən mülayim etnomilli siyasət öz müsbət nəticələrini verməkdədir.
Ukrayna – keçmiĢ sovet ittifaqının böyük miqyasda və kəskin millətlərarası münaqiĢəsi olmayan tək-tük ölkələrindən biri sayılır. Bizdə ciddi separatçı problem olmayıb və ərazimizdə müharibə baĢ verməyib. Qeyd etmək istərdim ki, əgər 90-cı illərin əvvəlində– Moldova, Qafqaz kimi qonĢu ölkələrdə baĢ verən münaqiĢələr səbəbindən Ukrayna əhalisinin yarısı millətlərarası münaqiĢələrdən çəkinirdisə, hazırda belə təhlükələrdən çəkinənlərin sayı ölkə əhalisinin yalnız 12%-ni təĢkil edir. Bizim ölkədə milli zəmində diskriminasiya mövcud deyil, yalnız 3% əhali bu məsələ ilə bağlı bu və ya digər faktları qeyd edir. Onu da qeyd etmək istərdim ki
Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|