www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya.
Psixologiya
309
309
309
309
309
309
309
309
309
fəaliyyəti Ģüurlu məqsədlərlə idarə olunsun. Həqiqi
mənimsəmə həmiĢə müxtəlif idrak məsələlərinin həlli ilə bağlı
olan fəal prosesdir. Belə mənimsəmə nəticəsində əldə edilən
biliklər müəyyən sistem təĢkil edir və təcrübəyə tətbiq oluna
bilir.
Təlim şagirdlərin biliklər sistemini mənimsəmələrinə
və həmin bilikləri təcrübəyə tətbiq etmək üçün lazım olan
vərdiş və bacarıqlara yiyələnmələrinə yönəlmiş məqsədyönlü
idrak fəaliyyətidir.
Təlim məqsədəyönəlmiĢ prosesdir. Burada insanın
öyrənməsi baĢ verir. Lakin hər cür öyrənməni təlim adlan-
dırmaq olmaz. Yalnız mütəĢəkkil, məqsədəuyğun və planlı
öyrənmə prosesini təlim adlandırmaq olar.
Adətən, təlimdən danıĢarkən müəllimin buradakı rolunu
nəzərə alırıq. Təlim prosesində öyrədən müəllim və öyrənən
Ģagird mövcud olur. Onların qarĢılıqlı təsiri Ģəraitində, həm
müəllim, həm də Ģagirdin fəallığının təsiri altında Ģagird bilik
və vərdiĢlər əldə edir. Müəllim isə həmin prosesi idarə edir.
Təlimin müvəffəqiyyəti psixoloji cəhətdən bir-biri ilə
bağlı olan üç amildən asılıdır: nəyi öyrədirlər, kim və necə
öyrədir, kimi öyrədirlər.
Birincisi, təlimin xarakteri, bu sahədə müvəffəqiyyətin
əldə edilməsi mənimsənilməli olan materialdan, onun
məzmunu və sistemindən asılıdır. Ona görə də təlimin məz-
mununun düzgün seçilməsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir.
Məzmun düzgün seçilmədikdə, sistemsiz və pərakəndə
olduqda, öyrənilməsi nəzərdə tutulan məfhumlar lazımi
səviyyədə açılmadıqda mənimsəmənin səmərəli gedəcəyinə
ümid bəsləmək olmaz. Ona görə də öyrənilən fənlərin siyahı-
sını və həcmini dəqiqləĢdirmək, dərs proqramlarının və
dərsliklərin həddən artıq yüklənməsini aradan qaldırmaq,
bunları lüzumsuz mürəkkəbləĢdirilmiĢ, ikinci dərəcəli
materialdan təmizləmək; tədris fənnləri haqqında əsas
anlayıĢları və ümdə ideyaları son dərəcə aydın ifadə etmək,
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
310
310
elm və təcrübənin yeni nailiyyətlərinin bunlara da lazımınca
əks olunmasını təmin etmək lazımdır.
Adətən, təlimin məzmunu düzgün seçilmədikdə,
Ģagirdlərə dolaĢıq, çətin, ikinci dərəcəli, o qədər də yenilik
xarakteri daĢımayan materiallar təqdim olunduqda onlarda
asanlıqla həmin materiallara qarĢı psixoloji doyumluluq
yaranır. Təlim prosesindəki fəallıqları aradan qalxır.
İkincisi, təlimin xarakteri, bu sahədə müvəffəqiyyət əldə
edilməsi öyrədən adamın - müəllimin Ģəxsi keyfiyyətlərindən,
pedaqoji və metodiki ustalığından, hər bir halda tətbiq etdiyi
konkret tədris metodundan, Ģagirdlərin psixologiyasını də-
rindən bilməsindən və s. asılıdır. Müəllim öz Ģəxsi
keyfiyyətləri ilə Ģagirdlərə nümunə olmalıdır. Yüksək
pedaqoji bacarıq və qabiliyyətlərə malik olmayan müəllim öz
vəzifəsinin öhdəsindən lazımınca gələ bilməz. Onda yüksək
pedaqoji
mərifət,
pedaqoji
ünsiyyət
keyfiyyəti
formalaĢmalıdır. Müəllim təlim materialını didaktik yolla
iĢləyərək Ģagirdlərə zəruri məlumatı verməyi, onların
fəaliyyətini səfərbər edə bilməyi, Ģagirdlərin əqli inkiĢafına
təkan verməyi bacarmalıdır. Təlimin müasir metodlarından
yerli-yerində istifadə edə bilməyən müəllim öz vəzifəsinin
öhdəsindən lazımınca gələ bilməyəcəkdir.
Nəhayət, üçüncüsü, təlim prosesi öyrədilənin-Ģagirdin
xüsusiyyətlərindən, onun fərdi psixi inkiĢaf xüsusiyyət-
lərindən (əqli, emosional, iradi), onda təlimə qarĢı
münasibətin yaranmasından, onun meyl və maraqlarından,
tələbat və öyrənməyə qabillik imkanlarından da çox asılıdır.
BaĢqa sözlə, təlim prosesi Ģagirdlərin fərdi-psixoloji və yaĢ
xüsusiyyətləri ilə sıx bağlıdır. Bu cəhətlər nəzərə alınmadan
təlim fəaliyyətini təĢkil etmək və lazımi müvəffəqiyyətə nail
olmaq mümkün deyildir.
Təlim fəaliyyətinin strukturu. Ġnsan təlimin köməyi ilə
bəĢəriyyətin təcrübəsinə yiyələnir. Bu təcrübəni öyrənmədən
onun həyatda baĢ çıxarması mümkün deyildir. Həmin
təcrübənin öyrənilməsinin, mənimsənilməsinin baĢlıca yolu
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya.
Psixologiya
311
311
311
311
311
311
311
311
311
isə təlimdir. Ona görə də öyrənmənin strukturunu bilmədən,
bu strukturu nəzərə almadan təlim fəaliyyətini təĢkil etmək də
çətinləĢərdi. Öyrənmənin, təlimin psixoloji strukturuna
aĢağıdakı komponentləri daxil etmək mümkündür: İdrak
tələbatları, təlim motivləri təlim məqsədləri və vəzifələri,
tədris
işləri,
özünənəzarətə
keçən
nəzarət,
özünüqiymətləndirməyə keçən qiymətləndirmə.
Tədris iĢləri də müxtəlif olur. Buraya təhrikedici
(icraedici), proqram-məqsədli, fəal əməliyyatlı, nəzarət-
tənzimedici (qiymətləndirici, yoxlayıcı, təshihedici) iĢləri aid
etmək olar.
Ümumiyyətlə, psixoloji tədqiqatlar əsasında əldə edil-
miĢ faktlar belə bir cəhəti əsaslandırmağa imkan verir ki, idrak
tələbatlarının ödənilməsi insanın normal Ģəkildə inkiĢafı üçün
zəruri Ģərtdir. Eyni cəhət insanın öyrənməsinə, təlim fəaliyyə-
tinə də aiddir. Öyrənmə məhz insanın idrak tələbatlarından
baĢladıqda onun fəallığını təmin edən əsas amilə, motivə
çevrilir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, vasitəsiz motiv olan
idrak motivləri ilə yanaĢı, vasitəli motivlər də Ģagirdi
öyrənməyə təhrik edir. Bu mənada təlimin motivləĢməsi,
motivasiya sahəsinin yaranması mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Təlim motivləri barədə sonrakı bölmədə qeyd olunduğuna
görə burada həmin məsələni geniĢ Ģərh etmirik.
Öyrənmənin strukturunda təlim məqsədləri və
vəzifələrinin də özünəməxsus yeri və rolu vardır. Məhz bu
cəhət öyrənmənin təlim xarakteri daĢımasına imkan verir.
BaĢqa sözlə, öyrənmə planlı, müəyyən məqsəd və vəzifələri
yerinə yetirəcək Ģəkil aldıqda təlimə çevrilir, bilik bacarıq və
vərdiĢlərin mənimsənilməsinə gətirib çıxarır. Deməli, təlim
fəaliyyətinin məqsədi müvafiq bilik, bacarıq və vərdiĢlərin
əldə edilməsindən ibarətdir. Lakin əgər Ģagirddə həmin bilik,
bacarıq və vərdiĢlərə yiyələnmək tələbatı yoxdursa həmin
məqsədə nail olması mümkün deyildir.
Nəhayət, qeyd etdiyimiz kimi, öyrənmənin məqsəd və
Dostları ilə paylaş: |