www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya.
Psixologiya
315
315
315
315
315
315
315
315
315
onun müstəqil yerinə yetirə bildiyini ona öyrətmək qədər
mənasızdır.
Bununla yanaĢı təlim fəaliyyətinin səmərəliliyini təmin
etmək üçün Ģagirdlərin mənimsəmə imkanlarının aĢkara
çıxarılması da ən zəruri Ģərtlərindəndir. ġagirdlərin
mənimsəmə imkanlarının aĢkara çıxarılmasında yaş həssaslığı
haqqında psixologiyada toplanmıĢ məlumatların əhəmiyyəti
böyükdür. UĢağın inkiĢafının ayrı-ayrı mərhələlərində
psixikanın bu və ya digər istiqamətdə inkiĢafı üçün daha
əlveriĢli Ģərait yaranır. Bunlardan bəzisi müvəqqəti, keçici
xarakter daĢıyır. Görünür psixi fəaliyyətin ayrı-ayrı
dövrlərinin olması və güclənməsi üçün optimal vaxt
mövcuddur. Bu cür yaĢ dövrləri bu və ya digər psixi
xüsusiyyət və keyfiyyətin inkiĢafı üçün nisbətən optimal olar-
sa, həmin dövrləri senzitiv dövrlər adlandıra bilərik. Məsələn,
nitqin inkiĢafı üçün bir yaĢdan beĢ yaĢa qədər olan dövr, riyazi
qabiliyyətlərin formalaĢması üçün 15-20 yaĢ senzitiv dövr
hesab olunur. Psixi inkiĢafın senzitiv dövrlərinin əhəmiyyətini
qeyd edərək L.S.Vaqotski yazırdı: “Bu dövrdə hissi həssaslıq
inkiĢafda dərin dəyiĢikliklər əmələ gətirərək onun bütün
gediĢinə müəyyən təsir göstərir. BaĢqa vaxtlarda həmin Ģərtlər
özü tamamilə neytral olar, ya da inkiĢafın gediĢinə əks təsir
göstərə bilər. Senzitiv dövrlər bizim təlimin optimal müd-
dətləri adlandırdığımız anlarla tam uyğyn gəlir”. Ona görə də
Ģagirdlərlə apardığımız təlim iĢini onların psixi inkiĢaflarının
“senzitiv” dövrlərinə uyğunlaĢdırmaq təlim prosesini optimal-
laĢdırmağın mühüm Ģərtlərindən biridir.
VI. 24.3. Öyrənməyə qabillik problemi və mənimsəmə
Öyrənməyə qabillik problemi. Bu problem Ģagirdlərin
geridə qalma, mənimsəyə bilməmə səbəblərini aĢkara
çıxarmaqla əlaqədar meydana çıxan problemdir. Təlim
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
316
316
materiallarının mənimsənilməsində geridə qalan Ģagirdlərin
psixoloji xarakteristikası əsasında psixoloqlar “öyrənməyə
qabillik” anlayıĢını irəli sürmüĢlər. Həmin anlayıĢ altında
Ģagirdlərin bilikləri və təlim fəaliyyəti tərzlərini mənimsəməyə
nə dərəcədə həssas, qabil olduqları nəzərdə tutulmuĢdur.
Öyrənməyə qabilliyi Ģagirdin əqli inkiĢafı ilə qarıĢdırmaq
olmaz. Yüksək əqli inkiĢaf səviyyəsinə malik olan adamda
bəzən öyrənməyə qabilliyin aĢağı səviyyədə olduğunu
müĢahidə etmək mümkündür. YaĢ artdıqca əqli inkiĢaf yüksək
səviyyəyə qalxa bildiyi halda, öyrənməyə qabillik uzun
müddət az və ya çox dərəcədə öz sabitliyini saxlaya bilər.
Deməli, öyrənməyə qabillik insanın təlim prosesində
bilik, bacarıq və vərdişləri mənimsəməsinin sürət və
keyfiyyətinin fərdi göstəricisindən ibarətdir.
Öyrənməyə qabilliyin ümumi və xüsusi növləri vardır.
Öyrənməyə ümumi qabillikdən danıĢarkən hər cür materialı,
bütün tədris fənlərini mənimsəməyə qabillik, öyrənməyə
xüsusi qabillikdən söhbət gedərkən isə ayrı-ayrı materialları
(müxtəlif elmləri, incəsənəti, yalnız bir fənni, tək bir praktik
fəaliyyət növünü) mənimsəməyə qabillik nəzərdə tutulur.
Bunlardan birincisi fərdin ümumi, ikincisi isə xüsusi
istedadının göstəricisi hesab olunur.
Öyrənməyə qabilliyin əsasında idrak proseslərinin,
Ģəxsiyyətin iradi-emosional sahəsinin inkiĢaf səviyyəsi, eləcə
də bunlardan doğan təlim komponentlərinin inkiĢafı dayanır.
Lakin öyrənməyə qabillik təkcə fəal dərketmənin inkiĢaf
səviyyəsilə, daha doğrusu, subyektin müstəqil olaraq dərk
etmə və mənimsəmə bacarığı ilə deyil, onun artıq müvafiq
bilik və bacarıqlara malik olan adamın köməyilə dərk edə və
mənimsəyə bilmək bacarığı səviyyəsi ilə də Ģərtlənir. Ona
görə də öyrənməyə qabillik təlim və mənimsəmə qabiliyyəti
kimi müstəqil dərk etmə qabiliyyətlərindən fərqlənir və yalnız
idrak qabiliyyətlərinin inkiĢafı kimi qiymətləndirilə bilməz.
Geridə qalan Ģagirdlərin psixoloji xüsusiyyətləri.
Psixoloqların geridə qalan Ģagirdlərlə apardıqları iĢlər zamanı
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya.
Psixologiya
317
317
317
317
317
317
317
317
317
müəyyən edilmiĢdir ki, bu cür uĢaqlar deduktiv əqli nəticə
apara bilmir, əsas əlamətləri, xüsusilə bir neçə belə əlamət
olduqda, ayırmaq və onların əsasında ümumiləĢdirmə apar-
maqda çətinlik çəkirlər.
Bununla yanaĢı olaraq, geridə qalan Ģagirdlər təhlil
aparmaqda da çətinlik çəkir, adətən onların mücərrədləĢdirmə
və ümumiləĢdirmə səviyyələri problemin məhsuldar Ģəkildə
həlli üçün lazım olan səviyyədən aĢağı olur.
Təlimdə yetirməyən bu cür Ģagirdlərin sözlü-məntiqi
təfəkkürünün inkiĢafı əyani-əməli təfəkkürlərindən geridə
qalır. Ona görə də həmin Ģagirdlər ya qaydanın Ģərhini baĢa
düĢmür, ya da qayda haqqında yalnız formal biliklər
məsələnin düzgün həllinə gətirib çıxarmır.
Psixoloji tədqiqatlar təlimdə geridə qalan Ģagirdlərin üç
tipini müəyyənləĢdirməyə imkan vermiĢdir:
birinci tip özünün öyrənməyə qabilliyinin aĢağı
səviyyəsi ilə, lakin təlimə qarĢı müsbət münasibətləri və
məktəbli mövqelərini saxlamaları ilə xarakterizə olunurlar;
ikinci tip geridə qalan Ģagirdlər fikri fəaliyyətinin
yüksək keyfiyyətləri və məktəbli mövqelərini qismən və ya
tamamilə itirmələri ilə fərqlənirlər;
üçüncü tip Ģagirdlərdə öyrənməyə qabillik aĢağı
olmaqla onlarda təlimə qarĢı mənfi münasibət və məktəbli
mövqelərini qismən və ya tamamilə itirmə xüsusiyyətləri
özünü göstərir.
Psixoloji tədqiqatlar geridə qalan Ģagirdlərin bu cür
tiplərinin özünəməxsus yarımtipləri olduğunu da aĢkara
çıxarmıĢdır (N.Ġ.Muraçkovski).
Hər bir tipi yarımtiplərə ayırmaq üçün aĢağıdakı iki
göstəriciyə istinad olunmuĢdur:
1)
Ģagirdlərin təlimdəki müvəffəqiyyətsizliklərini əvəz
etmələrinə imkan verən vasitələr;
2)
Gələcəkdə müəyyən fəaliyyətə qarĢı yönəlmənin
olması və ya da olmaması.
Dostları ilə paylaş: |