MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- O (id), mən (eqo), yüksək – mən (super-eqo).
- Mən (eqo)
- Alfred Adlerin
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya 168 Avstriya psixoloqu və psixiatoru Ziqmund Freydin (1856 – 1939) yaratdığı psixoanaltik nəzəriyyə freydizm adı ilə məĢhurdur. Z.Freyd Ģəxsiyyətin fəallığının mənbəyini onda heyvan əcdadlarından irsən alınmıĢ instiktiv təhriklərdə görürdü. Bununla da Freyd psixi hadisələrə yeni anlayıĢ – Ģüursuzluq anlayıĢı gətirmiĢdir. Onun fikrincə Ģəxsiyyətin strukturunda üç komponent mövcuddur: O (id), mən (eqo), yüksək –
(eqo) Ģüur, üçüncünü isə (super- eqo) yüksək Ģüurluluq kimi götürür. Z.Freydə görə id (o) məhz elə sahədir ki, orada yalnız sıxıĢdırılmıĢ Ģüursuz instinktlər hökmranlaq edir və onlar həzz prinsipinə tabe olurlar. Buna görə də prinsipcə onlar dərk edilə bilməzlər. Mən (eqo) bir tərəfdən Ģüursuz instinktlərin ardınca gedir, digər tərəfdən gerçəkliyin norma və tələblərinə tabe olur. Yüksək - mən (super-eqo) cəmiyyətin əxlaqi tələbatlarının bir növ məcmuudur. BaĢqa sözlə, o, insanın hələ uĢaqlıq dövründən mənimsədiyi, avtomatlaĢmıĢ sosial norma, inam, qaydalardan ibarətdir. O, bir növ nəzarətçi rolunu oynayır. Ona görə də «eqo» həmiĢə münaqiĢədə olur. «Ġd»- in və «yüksək – mən»- in tələbləri bir-birinə uyğun gəlmir. «Eqo (mən)» daima müdafiə mexanizminə qaçır (ona meylli olur). ġəxsiyyətin klassik nəzəriyyələri qrupuna yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi Ġsveçrə psixoloqu Karl Yunqun (1875 – 1961) analitik nəzəriyyəsi də daxildir. K.Yunqa görə Ģəxsiyyət dörd əsas elementi özünə daxil edir: şüur, şəxsi şüursuzluq, şüursuzluq və kollektiv
buna xüsusi əhəmiyyət verir. O belə hesab edir ki, insan təkcə özünün gizli tendensiyaları ilə deyil, eyni zamanda istəkləri, məqsədləri, arzuları və qiymətdəri ilə də müəyyən edilir. K.Yunqun fikrincə çox vaxt bu maska əhval və istəyimizə uyğun gəlmir. Lakin biz mövcud sosial mühitdə qəbul olunmuĢ əxlaq və davranıĢ normalarını əsas götürərək həmin maskanı geyirik. K.Yunqa görə şəxsi şüursuzluq öz baĢlanğıcını uĢağın anadan olduğu gundən əldə edir və bütün həyatı boyu formalaĢır. ġəxsi Ģüursuzluq insanın artıq keçirmiĢ olduğu, lakin ya unutduğu, ya sıxıĢdırılmıĢ müxtəlif hissləri, duyğuları, xatirələrini özünə daxil edir. Bununla belə Ģəxsi Ģüursuzluq zərurət olduqda dərk oluna bilər. Bu zaman o Ģüurda müəyyən tənzim funksiyasını yerinə yetirir və insanı öz
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs Mərkəz i Ümumi psixologiya. Psixologiya
169
gücünə və ya zəifliyinə inanmasına məcbur edir. ġüursuzluğu K.Yunq «kölgə» adlandırır. Onun fikrincə «kölgə» insan Ģəxsiyyətinin ən primitiv və qaranlıq cəhətlərini özünə daxil edir və öz baĢlanğıcını heyvan əcdadlarımızın amoral həzzlərindən alır ki, bu da cəmiyyətin normal həyat və fəaliyyəti üçün tamamilə qəbuledilməzdir. Lakin özünün amorallığına baxmayaraq «Kölgə» bizim bir çox yaradıcı ehtiraslarımızın və dərin emosional təəssüratlarımızın mənbəyini təĢkil edir. Kollektiv şüursuzluğu həqiqi mənada K.Yunqun ən böyük kəĢfi hesab etmək olar. Bu kəĢf onun adını ölməz etmiĢdir. K.Yunqun fikrincə yeni doğulmuĢ uĢaq heç də ağ lövhə deyildir. Belə ki, yeni doğulmuĢ uĢaqda yaĢlılıq dövründə onun davranıĢını Ģərtləndirən anadangəlmə tendensiya öz əksini tapır. Bu tendensiyalar K.Yunq tərəfindən
Ģüurunda bilavasitə öz əksini tapan surətlərin, istək və davrvnıĢ formalarının fövqaladə mürəkkəb əlaqəsindən ibarətdir. Yunq ekstroversiya və introversiya anlayıĢlarını Ģəxsiyyətin tipologiyasının əsası kimi psixologiyaya daxil etmiĢ, ekstrovertiv və introvertiv tipləri xarakterizə etmiĢdir. Ekstrovertiv Ģəxsiyyət özünün bütün maraqlarını xarici aləmə yönəltdiyi halda, introvertiv Ģəxsiyyətdə bu maraqlar, bütün həyat energiyası özünə, özünün daxili aləminə yönəldilmiĢ olur. Nəhayət, Ģəxsiyyət haqında klasik nəzəriyyələrdən biri də, əvvəl qeyd etdiyimiz kimi, Avstriya psixoloqu Alfred Adlerin (1870- 1937)
təbii instinktləri deyil, «birlik hissidir». Bu hiss anadangəlmədir, lakin sosial cəhətdən inkiĢaf etdirilməlidir. A.Adler Ģəxsiyyətin formalaĢmasına təsir edən üç mühüm münasibəti qeyd edir: baĢqa adamlara münasibət, əməyə münasibət, baĢqa cinsə münasibət. Adlerə görə Ģəxsiyyətin strukturunu müəyyən edən əsas motiv və tendensiyalar aĢağıdakılardır: 1) özünün gücsüzlüyünü hiss etmək; 2) təkmilləĢməyə və üstünlük əldə etməyə cəhd; 3) birlik hissi və ya sosial hiss. Onun fikrincə bu tendensiyalar anadangəlmə deyildir. Daha doğrusu, uĢaq doğularkən ona hazır Ģəkildə verilmir; o, dünyaya gələrkən insan nitqinə qabillik onun anatomiyasında olduğu kimi, bu tendensiyalar üçün də potensial imkan olur.
psixoloji nəzəriyyələr içərisində klinik nəzəriyyə də özünəməxsus yer Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|