MahġRƏ naği qizi çapar kazimli

____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 
 
 
81 
məsi tədqiqatçıdan böyük məharət tələb edir. Elə buna görə də 
prof. K. Əliyev boylar arasındakı yaxınlıq və əlaqələri yüksək 
səviyyədə  qabartmış,  onların  təhlil  və  şərhini  əyani  formada 
Beyrək obrazı ilə bağlı məsələlərdə bir daha bütün aydınlığı ilə 
nümayiş  etdirmişdir.  Alimə  görə,  “Dədə  Qorqud”eposunun 
poetikasının,  oradakı  bədii  strukturunun  doğru  və  düzgün  açı-
lışı  Beyrək  obrazının  təhlilindən  xeyli  dərəcədə  asılıdır. 
Tədqiqatçı  monoqrafiyada  Beyrəyin  həyatı  və  taleyini  digər 
döyüşkən qəhrəmanlarla müqayisə etmiş, həmin qəhrəmanlarla 
Beyrək  arasında  nəzərə  çarpacaq  dərəcədə  oxşar  və  fərqli 
məqamları dürüst şəkildə ortaya çıxara bilmişdir. 
Mürəkkəb,  çoxlaylı  obraz  strukturuna  malik  olan  “Ko-
roğlu” eposunun poetikasının da müəyyən məqamlarının ciddi 
elmi  araşdırmaya  ehtiyacı  var  idi.  Məsələn,  götürək,  igidliyin 
mahiyyət  və  məzmununun  rəmzi  kimi  eposda  işlənən  “dəli” 
anlayışını.  Alim  bu  anlayışa  mifopoetik  aspektdən  yanaşaraq 
göstərir  ki,  eposda  “dəli”  anlayışı  üç  məqamı  ehtiva  edir:  bi-
rincisi,  igidlik;  ikincisi,  axmaqlıq;  üçüncüsü,  igidliklə  ax-
maqlığın qovuşuğu.  
Eposun  mətnində  “dəliqanlılıq”,  “dəli  nərə”,  “dəlisov-
luq”, “dəli könül” kimi anlayışların doğurduğu mənaları tədqi-
qatçı düzgün kodlaşdırmış, Korğlunun öz könlünü “dəli könül” 
adlandırması  onun  dəli  nərəsinə,  dəli-dolu  igid  kimi  tanınma-
sına,  bəzən  dəlisovluq  eləməsinə  və  bütövlükdə  dəlilər  dəlisi 
olmasına da tam uyğun gəldiyini göstərmişdir. 
Prof. K. Əliyev “Koroğlu” eposunun poetikasının müəy-
yən  elementlərini  yüksək  professionallıq  və  istedad  meyarları 
ilə üzə çıxarır. Onun eposda ilk dəfə say etibarilə beşinci qolda 
-  “Koroğlunun  Ərzurum  səfəri”  qolunda  görünən  Aşıq  Cünun 
obrazı  ilə bağlı  düşüncələri də  ciddi  əhəmiyyət  kəsb  edən mə-
sələlərdəndir. Ərzurumlu Cəfər paşanın xidmətində duran Aşıq 
Cünunun  Çənlibelə  gəlişinin  əsas  səbəbini  açıqlayan  alim  bu 
aşığın eposun poetikasında son dərəcə zəruri funksiyaların da-
şıyıcısı olduğunu  və eyni zamanda igidlərin - dəlilərin yanında 

---

Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı
 ______________________  
 
 
82 
bir  dəli  aşığın  da  olmasını  Koroğlunun  bitkin  və  mədəni  cə-
miyyətin təmsilçisi kimi dəyərləndirir 
Prof. K. Əliyev “Koroğlu” eposunun poetikasını bir neçə 
istiqamətdə  araşdırmışdır.  Bu  istiqamətlərdən  biri  də  eposda 
bədii məkanın xarakteri məsələsidir. Tədqiqatçı eposda simvol-
ların,  işarələrin,  ifadələrin,  sözlərin  altında  yaşayan  məkanları 
xaraktercə  üç  mühüm  məqamla  təyinləyir:  real  məkan,  ara 
məkan  və  ideal  məkan.  Real  məkan  paşaların  hakim  olduğu 
İstanbul,  Ərzincan,  Rum,  Qars,  Toqat  və  başqalarıdır.  İdeal 
məkan  isə  heç  vaxt  dəyişmir.  Bu,  Çənlibeldir.  Real  məkanla 
ideal məkan arasında keçid xarakteri daşıyan bir ara məkan da 
mövcuddur ki, bu, konfliktin həlli məkanıdır. 
“Koroğlu”  eposunun  aparıcı  xüsusiyyətlərindən  biri  də 
igidliyin  və  qəhrəmanlığın  təntənəli  şəkildə  ifadəsidir.  Bu  ifa-
dəetmənin əksər məqamlarını çözələyən prof. K.Əliyevin epos-
dakı  fiziki  gücün  semantikası  ilə  bağlı  araşdırmaları  da  çox 
maraqlıdır və əminik ki, fiziki güclə bağlı bu mənalandırmalar 
eposşünaslıqda zəruri bir problemin həlli kimi qarşılanacaqdır. 
Folklor poetikasından danışan prof. K. Vəliyev 26 il bun-
dan  əvvəl  həyəcan  siqnalı  çalaraq  qeyd  edirdi  ki,  son  vaxtlar 
folklorçularımız  arasında  bu  termin  geniş  yayılmış  olsa  da, 
əksər hallarda düzgün işlədilmir. Adında “poetika” termini olan 
əksər  yazılarda  poetikanın  heç  bir  ciddi  problemindən  söhbət 
getmir.  Nəticədə  isə  belə  bir  yanlış  təsəvvür  yaranır  ki,  guya 
bizdə  folklor  poetikasına  aid  xeyli  əsər  var.  Əslində  isə  bu 
sahənin  öyrənilməsi  faktik  olaraq  indi  başlanır.  Bir  sözlə, 
“poetika”  terminini  yeri  gəldi-gəlmədi  işlətmək  yox,  poetika 
problemlərini öyrənmək gərəkdir. 
Bəli,  bu  gün  mübaliğə  etmədən  deyə  bilərik  ki,  bizim 
folklorşünaslar içərisində poetika problemləri ilə ciddi və işgü-
zar şəkildə məşğul olan böyük alimlərimiz var. Prof. K. Əliyev 
də  belələrindəndir.  Biz  alimin  “Eposun  poetikası:  “Dədə 
Qorqud” və “Koroğlu” monoqrafiyasını bu sahədə fundamental 
tədqiqat əsəri hesab edirik.   

---

____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 
 
 
83 
TƏNQĠDĠN POETĠKASININ  
DƏRĠN QATLARININ TƏDQĠQĠ 
 
  Bu  gün  elmi  ictimaiyyətin  yüksək  qiymətləndirdiyi 
alimlərdən biri olan Kamran İmran oğlu Əliyev düz 38 il bun-
dan əvvəl professor Abbas Zamanovun elmi rəhbrliyi ilə “Mus-
tafa Quliyevin ədəbi-tənqidi görüşləri” mövzusunda diplom işi 
yazmışdı.  Bu  elmi  iş  tələbə 
tərəfindən  demək  olar  ki, 
bütün  istiqamətlərdə  tədqiq 
olunmuş, 
eyni 
zamanda 
Mustafa  Quliyevin  müxtəlif 
qəzet  və  jurnallarda  çıxan 
məqalələrinin  biblioqrafiyası 
da  hazırlanıb  diplom  işinə 
əlavə  edilmişdir.  Elmi  işin 
səviyyəsini  yüksək  qiymət-
ləndirən A. Zamanov  yazırdı 
ki,  K.  Əliyevin  diplom  işi 
universitet  təhsilini  başa  çat-
dıran  istedadlı  bir  tələbənin 
ilk  müvəffəqiyyətli  qələm 
təcrübəsidir.  Müdafiəyə  bu-
raxılmasını  məsləhət  gördü-
yümüz  bu  diplom  işinə  əsaslanaraq  ümid  etmək  olar  ki,  əgər 
tələbə  K.  Əliyevə  lazımi  qayğı  göstərilsə,  gələcəkdə  o,  yaxşı 
bir  tədqiqatçı  ola  bilər.  Bəli,  bütün  qayğılarla  əhatə  olunan  K. 
Əliyev elmi rəhbərinin ümid və etimadını ömrün enişlı-yoxuşlu 
yollarında, vaxt-zaman dolaylarında layiqincə doğrultdu. 1976-
1979-cu illərdə Azərbaycan MEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat 
İnstitutunun  aspiranturasında  oxudu.  1980-ci  ildə  namizədlik, 
1990-cı ildə doktorluq dissertasiyası müdafiə etdi.  
Alimin müxtəlif illərdə çap etdirdiyi “XX əsr Azərbaycan 

---