Majidov taxir shadmanovich
Yüklə 17,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 10
6 Giga G 1 000 000 000 10 9 Tera T 1 000 000 000 000 10 12 DARSLARDA FOYDALANILADIGAN O‘LCHOV BIRLIKLARI kal -kaloriya kv.m yoki m 2 -kvadrat metr J -Joul kub.m yoki m 3 -kub metr km -kilometr V -Volt kVA -kiloVolt-Amper Vt -Vatt m -metr kVts -kilovatt soat s -sekund MVts -megovatt saot O‘lchov birliklari ekvivalenti: 1t.n.e.=10Gkal=41,86GJ=11,63Mvts=1,43t.sh.yo t.n.e.: tonna neft ekvivalenti; t.sh.yo. –tonna shartli yoqilg‘i 14 KIRISH Insoniyat paydo bo‘lgandan buyon tabiatdagi tabiiy energiya manbalari bo‘lmish quyoshni, shamolni, suv manbalarini va boshqalarni kuzatib kelgan. Ularga sig‘inib, ba’zilarini masalan, quyoshni, olovni xudo o‘rnida ko‘rganlar, ulardan foydalanish yo‘llarini axtarganlar. Turar joylarin quyoshga qaratib qurish, quyosh nurida suv isitish, shamolda xirmon sovurish, shamol hamda suv tegirmonlari qurib ulardan foydalanish va boshqalar. Mamlakatimizda birinchi bo‘lib qaytalanuvchi energiya manbalaridan biri bo‘lgan suv energiyasidan foydalanish, 1926 yili qurilgan Bo‘zsuv gidroelektrostansiyasini ishga tushirishdan boshlandi [3]. O‘tgan asrning 1987 yilida esa, 3 000 0 S dan ortiq issiqlik to‘playdigan dunyoda eng katta quyosh pechi ishga tushirildi [4]. Hozirgi kunda mamlakatimizning Samarqand viloyatida 400 gektar maydonga quvvati 100 000 MVt ga teng quyosh elektrostansiyasi uchun Osiyo taraqqiyot bankining investitsiyalari kiritil-di va qurilish ishlari boshlab yuborildi [5]. Kichik quvvatli quyosh energe-tik qurilmalaridan respublikamizning barcha burchaklarida foydalanil-moqda [6]. SHamol energiyasidan foydalanish nazariyasi va usullari 1950 yillarda ishlab chiqilgan bo‘lib, Respublikamizda birinchi shamol energe-tik qurilmalaridan 1983 yilda, Navoiy viloyati Tomdi tumani chorvador-lari foydalana boshlashdi. CHorva mollarining go‘ngi, qishloq xo‘jalik mahsulotlarining qoldiqlari hisobiga biogaz ishlab chiqarish va undan foydalanish esa, 1987 yillardan boshlab amalga oshirila boshladi [7]. Mamlakatimizda noana’naviy va qayti tiklanuvchi energiya manbalariga qiziqish va ulardan foydalanish, misli ko‘rilmagan tusda o‘ziga xos ravishda tobora ommalashib bormoqda. Noana’naviy va qayti tiklanuvchi energiya manbalariga energetik ob’ektlar qurish va ulardan foydalanish uchun chet el va xalqaro banklarning investitsiyalari kiritilmoqda. Noana’– naviy va qayti tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish to‘g‘risida Prezidentimizning 1995 yil 28 dekabrdagi 476-sonli «O‘zbekiston Respublikasida kichik gidroenergetikani rivojlantirish haqida»gi [8], 2001 yil 22 fevralda «Energetikada iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirish to‘g‘risida»gi [9] hamda 2013 yil 1 martdagi 15 «Muqobil energiya manbalarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi [10] farmonlari qabul qilindi. Noana’naviy va qayti tiklanuvchi energiya manbalariga quriladigan energetik ob’ektlarda loyiha-qidiruv ishlarini olib borish, loyihalash, qurish, ekspluatatsiya qilish, ta’mirlash va rekonstruksiya qilish uchun albatta chuqur bilimga ega bo‘lgan raqobatbardosh mutaxasslarni tayyorlash taqoza etiladi. CHuqur bilimli bakalavr va magistrlarni tayyorlash uchun esa, ularni o‘zbek tilida tayyorlangan, zamon talabiga javob beradigan o‘quv qo‘llanmalari hamda darsliklar bilan ta’minlash zarur. Ushbu darslik 5450100 – «Irrigatsiya tizimlari suv energiyasidan foydalanish», 5450400 – «Gidrotexnika inshootlari va nasos stansiyalaridan foydalanish», 5310200 – «Elektr ta’minoti (suv xo‘jaligida)» va 5430200 – «Qishloq xo‘jaligini elektrlashtirish va avtomatlashtirish» ta’lim yo‘nalishlari hamda 5A310101 – «Gidroelektrostansiyalar va qayta tiklanuvchi energiya manbalari» 5A450101– «GES qurilishi va ulardan foydalanish» 5A450102– «Qayta tiklanuvchi energiya manbalari» va 5A450402-«Nasos stansiyalari va qurilmalaridan foydalanish va tashxisi», 5A310201 – «Elektroenergetikasi (suv xo‘jaligida)» mutaxassisliklari talabalariga mo‘ljallangan. |