Maktabgacha pedagogik akmeologiya

AKMEOLOGIK TADQIQOTLARNI VA ISHLAB CHIQISHNI ILMIY – METODOLOGIK YO‘NALISHI.

Ilmiy bilishning boshqa sohalari kabi akmeologiya ham na faqat Fan sifatida uni kategoriyali – metodologik konstitutsiyalovchi umumiy tamoyillarigagina emas, balki predmetli – metodik bilimni spetsifik sohasi sifatida uni xarakterlovchi konkret predmet fan xususiyatlariga ham ega. Modomiki u shakllanayotgan ilmiy Fan ekan uni predmetli metodik spetsifikasini va kategoriyali metodologik ramkalarini belgilash alohida loyihalanadigan masalani o‘zida mujassam etadi, uni yechimidan ma’lum ko‘p jihatdan akmeologiyani konkret tadqiqotlarning keyingi rivojlanish yo‘llari bog‘liq bo‘ladi. Ularga uchta asosiy ilmiy metodologik oriyentatsiya (yo‘l) taalluqli (prisushe): tabiiy-ilmiy, texnologik va ijtimoiy – gumanitar.

Akmeologiyadagi tabiiy ilmiy oriyentatsiya. Birinchidan, avvalroq klassik tabiiy fanlarda jihatida Fan standartlariga (eksperimentlarni, faktlarni, mexanizmlarni, qonuniyatlarni, matematik haqiqiyligini va boshqa ko‘rinishdagi o‘rganish) amal qilishda ifodalanadi. Ikkinchidan, bir qator akmeologik muammolarni analizlarda (iqtidorlik tabiati, iqtidorlikni genetik va psixologik komponentlari, professional mahoratni tug‘ilishidagi psixologik dastlabki shart-sharoit va boshqa) kattalar fiziologiyasi, psixogenetika, mehnat psixologiyasiga kabi tabiiy ilmiy fanlarga appelyatsiyasi (shikoyat arizasi) o‘z o‘rni bor.
Akmeologiyadagi gumanitar oriyentatsiyasi – yanada ko‘p obrazli hisoblaniladi. Inson to‘g‘risidagi fanlarga mansub akmeologiya o‘zini ontologik aniqligiga ega bo‘lmoqda: bir tarafdan tarixiy rivojlanishi mobaynida ushbu fanlar bilan genetik o‘zaro harakatdagi zaminida, ikkinchi tarafdan ulardan shakllanayotgan mustaqil fan sifatida predmet jihatidan chetga o‘tmoqda. Albatta, o‘z-o‘zidan ma’lumki akmeologiya paydo bo‘lmasidan avval psixologlar, sotsiologlar, pedagoglar tomonidan qadimdan, professionalizm ijod, kattalarni ta’limi tadqiq etilgan va bu akmeologik muammoga ko‘p jihatdan o‘xshash bo‘lgan. Ammo mahoratni pishishini o‘rganishga, cho‘qqili uni «akme» shaklini taraqqiyot qildirish, rasm qildirish o‘rnatish spetsifik akmeologik muammoni tug‘dirdi, so‘ngra akmeologik original model va texnologiyalarni konseptual metodik qurilishga olib keldi va o‘zini spetsifik alohida predmet va metodlarini tug‘ilishi va rasmiylashtirishga olib keldi.
Akmeologiyani texnologik oriyentatsiyasi uni texnik fanlar bilan nafaqat bevosita harakatida (kibernetika, sistemotexnika, informatika va boshqalar) balki unga xos tabiiy bilimlarga amaliy yo‘nalgan unga xos algoritmik aniq standartlardan foydalanishda hamdir. Bunda shuni nazarda tutish kerakki bir tomondan akmeologiyani texnik fanlar bilan o‘zaro aloqasi o‘zidan o‘zi amal qilmaydi, balki ekonomika orqali boradi, ularni problematikasini inson omilini texnikada optimallashni ta’minlaydi (misol avtomatlashgan odam mashina tizimlarni boshqarish va boshqalar) tomonidan akmeologiyaga zavonaviy praksiologiyani ta’sirini hali hisobga olish kerak. Ikki tomonli jarayon gumanitar fanlarni texnologiyalash sifatida misol uchun psixotexnika va infotexnika, innovatika va rekleksif (I.N.Semenov, 1994) hamda texnik fanlari gumanizatsiyasini (bionika, sotsionika, simeronika va boshqa).
Zamonaviy praksiologiya T.Kotarbinskiyni uni davomchisi tadqiqotchi A.A.Bogdanov testlarni ishlab chiqib ilmiy ijod tashkil etish K.Bastelevni mehnatni ilmiy asosda tashkil etish va boshqa ijtimoiy amaliyotni turli sohalarida faoliyatni ratsional tashkil etishni pozitiv tamoyillarini ko‘rsatishga intilmoqda. Nafaqat umumiy tizimlar nazariyasi pozitsiyasidagina emas balki biologik, ijtimoiy, psixologik, texnik pozitsiyadan ham (L.Bertalanfi, A.A.Malinovskiy va b.q.), balki odamshunoslik ma’lumotlarni (B.G.Anan’yev, V.N.Neslimov, A.Pechchein, T.Sharden, I.T.Frolov va b.q) hamda ijtimoiy bilimlarni ham.