Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishda amalga oshirlgan ishlar

Ilg'or pedagogik g'oyalarning davomi atoqli rus o'qituvchisi K. D. Ushinskiy tomonidan ishlab chiqilgan ona tilini o'qitish tizimi edi. Buyuk ustozning materialistik qarashlari til va tafakkurning tarixiy-ijtimoiy rolini, ularning kelib chiqishini tushunishida namoyon bo‘ldi. Til, K. D. Ushinekiyning so'zlariga ko'ra, "insonga tug'ma narsa emas va osmondan tushgan sovg'a ham emas". Bu insoniyatning uzoq mehnati samarasi , xalq ma’naviy hayotining izidir. O‘z ona tilini puxta o‘zlashtirgan bola ulkan boyliklarga ega bo‘ladi va bu eng buyuk xalq ustozining ta’sirini his qiladi. K. D. Ushinskiyning bolani ona tilida o'qitish zarurligi haqidagi bayonoti progressiv edi. K. D. Ushinskiy o'z ona tilini "ajoyib o'qituvchi" deb atagan. “O‘z ona tilini o‘zlashtirib, bola nafaqat so‘zlarni, ularga qo‘shimcha va o‘zgartirishlarni, balki cheksiz miqdordagi tushunchalarni, ob’ektlarga qarashlarni, ko‘plab fikrlarni, his-tuyg‘ularni, badiiy obrazlarni, mantiq va til falsafasini o‘rganadi – oson va tez, ikki-uch yil ichida shunchalik ko'pki, yigirma yil qunt bilan va metodik o'rganishda yarmini ham o'zlashtira olmaydi. Bu buyuk xalq o'qituvchisi - uning ona so'zi! K. D. Ushinskiy bolaning tilni o'zlashtirishida kattalar tomonidan maqsadli rahbarlik qilish zarurligini asoslab berdi. Bu maktabdan oldin boshlanishi kerak, chunki bola ko'pincha o'z fikrlari va his-tuyg'ularini to'g'ri til shaklida ifodalay olmaydi, u o'qituvchining yordamiga muhtoj. Maktabgacha pedagogikaga qimmatli hissa K. D. Ushinekiyning maktabga kirishdan oldin bolalarni "tayyorgarlik" o'qitish zarurligi haqidagi qarashlari hisoblanadi. Ushinskiy ta'limning ikki turini ajratib ko'rsatdi: etti yoshdan boshlab tizimli yoki uslubiy va maktabgacha yoshdagi bola oilada, bolalar bog'chasida yoki "yosh" maktabda olishi mumkin bo'lgan tayyorgarlik. Tayyorgarlik ta'limi, shu jumladan tilni rivojlantirish mumkin (kuniga yarim soatgacha), qulay, qiziqarli va xilma-xil bo'lishi kerak.

K. D. Ushinskiy bolalarga ona tilini dastlabki o'rgatishda uchta maqsadni ko'rdi. Birinchisi, nutq in'omini, ya'ni o'z fikrlarini ifoda etish qobiliyatini rivojlantirishdir. Buning uchun ta'lim vizual bo'lishi va bola tomonidan idrok etilgan aniq tasvirlarga (tabiat hodisalari, rasmlar) tayanishi muhimdir. Ikkinchi maqsad - bolani o'z fikrlarini eng yaxshi shaklga keltirishni o'rgatish. Ushbu shaklning ideal namunalari xalq va original san'at asarlaridir. Ushinskiy bolalar uchun asarlarni tanlashga qo'yiladigan talablarni aniq belgilab berdi: ijobiy g'oyalar, badiiylik, kontentning qulayligi. U birinchi bo'lib bolalar o'qish tizimini yaratdi. Bolalar o'qish to'garagida buyuk o'qituvchi xalq ertaklari, topishmoqlar, hazillar, maqollar, rus yozuvchilarining asarlari va o'z asarlarini o'z ichiga olgan. Uchinchi maqsad - grammatikani fan sifatida o'rganishdan oldin uni amaliy o'zlashtirish. Turli mashqlar bu maqsadga xizmat qilishi mumkin - berilgan so'z bilan jumlalar tuzish, to'g'ri shakldagi so'zlarni tanlash va hokazo. Uchala maqsadga bir vaqtning o'zida erishish kerak. K. D. Ushinskiy “Bolalar dunyosi va kitobxon” (1861) va “Ona so‘z” (1864) mumtoz darsliklarini yaratib, badiiy so‘zning bolalar tarbiyasida tutgan o‘rni haqidagi nazariy qarashlarini hayotga tatbiq etishga muvaffaq bo‘ldi. ("Bolalar bog'chasi ta'lim dasturi" tomonidan bolalarga o'qish va aytib berish uchun tavsiya etilgan adabiyotlar ro'yxatiga uning "Qanday qilib kutishni bil", "Birga yaqin, lekin zerikarli", "Tong nurlari" hikoyalari mavjud.) Demak, K. D. Ushinskiy. ona tilining bolalarni tarbiyalashdagi etakchi rolini asoslab berdi, bu esa nutqni rivojlantirishni pedagogikaning alohida bo'limiga ajratishga yordam berdi. Buyuk ustozning nazariy va amaliy tamoyillari bolalar nutqini mustaqil fan sifatida rivojlantirish usullarining paydo bo'lishiga asos bo'lib xizmat qildi. K. D. Ushinskiyning ona tilini boshlang'ich o'rgatish haqidagi ko'plab ilg'or qarashlari keyinchalik rus va sovet maktabgacha pedagogikada qo'llanildi va maktabgacha ta'lim amaliyotida o'z ifodasini topdi. K. D. Ushinskiyning g'oyalari o'sha davrning maktabgacha ta'limning taniqli namoyandalari - A. S. Simonovich, E. N. Vodovozova, E. I. Konradi orasida ashaddiy izdoshlarini topdi, XIX asrning 60-yillaridan boshlab Rossiyadagi birinchi bolalar bog'chalari amaliyotida amalga oshirildi.