Mashina detallari uchun zagotovka turlari va

to‘la 
almashinuv
usulida olingan har qanday birikmada hosil bo‘lishi kerak, unda bu talabni 
asosiy tenglama va o‘lchamlar zanjirlari nazariyasining bir nechta qoidasi yordamida 
osongina tekshirib ko‘rish mumkin. To‘la o‘zaroalmashinuv usuliga mos keluvchi 
birikmalarga misol qilib; «HT-250 tokarlik RDB dastgohining old babkasi tezliklar 
qutisi tishli g‘ildiraklari», «lampochka va patron», «vilka va rezetka» va shunga 
o‘xshash. ko‘p birikmalarni ko‘rsatish mumsin. 
2. Yig‘ishni 
to‘lamas o‘zaroalmashinuv
usuli bilan ham bajarish mumkin. Bu 
holda birlashtiriluvchi detallar o‘lchamlarining qo‘yimlari oldingi holga qaraganda 
kattaroq qabul qilinadi. Unda berkituvchi zvenoning talab etilgan aniqligi ta‘minlangan 
bo‘ladi, biroq hamma ob’ektlarniki ham emas. Berilgan sifatdagi ob’ektlarning soni 
ehtimollik nazariyasi apparati yordamida aniqlanadi. Berilgan sifatga ega bo‘lmagan 
ob’ektlarni berkituvchi zvenosini zarur bo‘lgan o‘lchamlarga erishish uchun 
qo‘shimcha harajatlar, ma‘lum sharoitlarda deyarli kichik bo‘lishi mumkin. 
3. Berilgan o‘lcham yoki o‘tqazish 
guruhli o‘zaroalmashinuv usuli
bilan 
ta‘minlanishi mumkin. Bu holda konstruktorlik qo‘yim texnolognikdan kichik, ya‘ni 
detallarni tayyorlash natijasida olinadi. Hamma ishlovdan keyin olingan detallarni 
guruhlarga sortlab ajratiladi, keyin tegishli o‘tqazishni tegishli guruhlardagi 
qamraluvchi va qamrovchi detallarni tanlab olish bilan ta‘minlanadi. Har bir detallar 
juftligini tanlab olish vaqti sezilarli har xil bo‘lishi mumkin. Shuning uchun guruhli 

---

o‘zaroalmashinuv usuli keltirilgan ko‘rinishda oqimli ishlab chiqarish usulida qo‘llash 
mumkin emas. Guruhlar soni 
n
quyidagi ifoda bo‘yicha aniqlanadi, 
vк
IT
ак
IT
vt
IT
аt
IT
n
)
(
)
(
)
(
)
(



, 
bunda 
,
)
(
at
IT
vt
IT
)
(
- tegishlicha qamraluvchi va qamrovchi detallarning texnologik 
qo‘yimlari. 
,
)
(
ak
IT
vk
IT
)
(
- tegishlicha qamraluvchi va qamrovchi detallarning 
konstruktorlik qo‘yimlari. 
3.4.6-§. Rostlash va moslashtirish (podgonka) usullari
4. 
Rostlash usuli
bilan yig‘ish shundan iboratki, o‘lchamlar zanjiriga kiruvchi, 
detallar o‘lchamlari, texnologik qo‘yimlarga ega, ya‘ni mazkur ishlab chiqarishda 
ta‘minlanuvchi aniqlik bilan tavsiflanadi, biroq berkituvchi zveno o‘lchamga ega yoki 
kompensatsiyalovchi zveno hisobiga o‘tqazishni kafolatlaydi (3.14, a-rasmda shayba 
1 yoki 3.14, b - rasmda vtulka 2 kompensatsiyalovchi zveno bo‘lishi mumkin, uni 
yig‘ish jarayonida rostlash, rostlashdan keyin esa mahkamlash mumkin).
3.14-rasm. Yig‘ish sxemalari: (a, b) - rostlash, (v) - keltirish (moslashtirish). 
5.