Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
14 zusu fikirləşin. Mən heç fikirləşmədən dedim ki, Mirzə, mən Molla Cümə yaradıcılığı ilə məşğul olmaq istəyirəm. Mirzə XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının böyük tədqiqatçısı idi. O, dedi ki, Molla Cümə maraqlı şəxsiyyətdir və görkəmli sənət- kardır. Əvvəlcə onun şeirlərini toplamaq və sonra isə tədqiq etmək lazımdır. Mirzənin toplamaq sözü məni necə deyərlər bərk tutdu. Bir neçə gün bu barədə düşündüm, yollar axtardım. Nə edim, nədən və necə başlayım. Axı Molla Cümənin fəaliy- yət göstərdiyi yerlər mənə tanışdır. Mən oralara getsəm sözün həqiqi mənasında uğurlar qazana bilərəm. Bir gənc folklor- şünas kimi əlbəttə yadıma ekspedisiya düşdü 1 . Gedib bilavasitə oraları gəzməli, axtarmalı və fəaliyyət göstərməliyəm. İnstitut rektorluğunun razılığı ilə fərdi ekspedisiyaya getmək qərarına gəldim. İki il, hər il oktyabr ayını fərdi ekspedisiyaya sərf elə- dim. Böyük işlər gördüm. Bu barədə yazmışam. İndi ən ümdə işim əldə etdiyim əlyazmaları (onlar dörd nüsxədi, ərəb əlifbası ilə yazılmışdı) üzərində iş idi. 11 bloknotda mən dolaşdığım kəndlərdən yazmışdım. İki il gördüyüm işlər haqqında insti- tutun böyük sovetində hesabat verdim. Elmi işlərə həsr olunan kitabçada hesabatım çap olundu 2 . Budur, əldə elədiyim 4 əlyazması, kəndləri dolaşıb yaz- dığım 11 bloknot əlimin altındadır. 4 əlyazması, 4 nəfərin yaz- dığı və mənim yazdığım etibarlı qaynaqlar. Mən ömrümün yarısını sərf edib bunlar üzərində çox gərgin işləmişəm. Bunlar barədə yazmışam və çap da eləmişəm. Onları bir də təkrar eləmək istəmirəm. Əziz oxucularım, mən indi başqa bir cəhəti sizin nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm. Molla Cümənin ömrü faciə ilə başa çatıb. İdris Mustafayevin dediklərini də mən yazmışam, Kənddən bir az aralı bir neçə adamın qalaxlanmış 1 Oxuculardan üzr istəyirəm, Molla Cümədən danışanda yazılarımda məcburiyyət qarşısında bəzi məqamları təkrar etməli oluram. 2 Aşıq Cümənin yaradıcılığı. V.İ.Lenin adına APU-nun 1962-ci il elmi- tədqiqat işlərinin yekunlarına həsr olunmuş XVIII elmi – hesabat konfransının tezisləri. 1963, səh.152-153. 15 şəkildə meyidlərini tapıblar. İdris dayı deyir ki, Molla Cüməni qılıncla tanınmaz bir şəklə salmışdılar. Biz onu paltarından tanıdıq. Əlbəttə, böyük sənətkarın faciəvi ölümü haqqında mənbələr əldə edib iki böyük məqalə çap eləmişəm. Onlar bu kitabda özünə yer alıb. Mən əlbəttə, qürurla demək istəyirəm ki, Molla Cümənin ədəbi irsinin bir növ bəxti gətirmişdir. Çünki onun ilk naşiri və ilk geniş tədqiqatçısı məhz Paşa Əfəndiyev olmuşdur. Bir də ona görə ki, axı mən bilavasitə Molla Cümənin həmyerlisiyəm. Aşığın yaşayıb fəaliyyət gös- tərdiyi yerlər mənə hamıdan daha çox məlum və doğmadır. Şəki-Balakən ərazisinin adət və ənənələri, etnoqrafiyası yer, kənd, çay adları o zamanın ləhcə xüsusiyyətləri, müəyyən şəklə, formaya düşən sözlər və sairə haqqında məlumata bələd olmaq lazımdır. Həmçinin Azərbaycan aşıq sənətinə, onun tari- xi və mərhələlərinə, görkəmli nümayəndələrin həyat və yara- dıcılığına bələd olmadan Molla Cümə poeziyasını sözün həqiqi mənasında düzgün qiymətləndirmək çətindir. Elə sözlər var ki, onlar yalnız Şəki-Balakən zonasında işlənir, bunlar ləhcə sözlə- ri, yaxud ümumi sözlərdir. O zonanın dilində işlənir. Qənfit, həşir, cehil, nəbqət, mağmul, cürə (kimi), nükəndi, məhlə, ixtilat, yimax, zığılda, badax, eşik, ərəsət, doqqaz, pota, gimgə, aquba və sairə. Məsələn, dildə “həş” sözü var. Almanı yeyir- sən, çəyirdəyi ilə birlikdə içi qalır, ona “həş” deyirlər. Tez-tez belə ifadələr də işlənir, gözümə həş düşüb. Yaxud, “qaşqa” sözü var. Bu insanın alnına verilən addır.. Ruslar buna “çelo”, “lob” deyirlər. Bu sözü uzun müddət əlyazmalarından oxu- maqda çətinlik çəkdim. Qax rayonunun Lələpaşa kəndində 75 yaşlı Şirin dayı var. O, Molla Cümənin bir neçə şeirini bizə əzbər dedi. Özü də çox şən, şux, söhbətcil adamdı. Onun dilindən mən eşitdim ki, “O, sözünü düz deyən adamdı, sözü adamın lap qaşqasına deyir”. Molla Cümə şeirlərinin birində deyir ki, ey yaradan, bö- yük Allahımız sənə ibadət eləməkdən qaşqam yara olub. Yaxud başqa bir misal. Şəki-Balakən zonasında cavanlara 16 cehil, yaxud cayıl deyilir. M.Yarəhmədov bu sözü cahil oxu- yub böyük aşığın şeirlərini zəhərləmişdir. Sözümün sonu yenə təkrar edirəm, yaxşı ki, Molla Cümənin həyat və yaradıcılığını tədqiq eləmək məhz həmyerlisi Paşa Əfəndiyevə nəsib olmuşdur. Molla Cümə Şəki rayonunun Layisqi kəndindəndir. Özü şəxsən bunu dəfələrlə təsdiq eləmişdir. Aşıq anasıyam şairlər kökü, Gəzərəm dünyada divanə təki , Mahalım Göynükdür, şəhərim Şəki Layisqi kəndinin binasıyam mən. Yaxud, “Kəndim Layişqidir mənim, Salah oğlu Cüməyəm”. Molla Cümə Layisqilidir, bu bir mənalıdır. Hətta çox zaman və çox yerdə ona Layisqili Molla Cümə deyirlər. Bununla belə “Adəmin nəvəsi” şeirində bəndlərdən birisi belə başlayır: Binəm Layisqiyə düşübdür mehman. Mehman qonaqdır, bunu biz necə başa düşək. Nə üçün aşıq özünü Layisqidə qonaq adlandırır. Bütün bunlarla bərabər başqa cəhətlər də var. Əslən Şəkili olan böyük ədəbiyyatşünas və folklorşünas Salman Mumtaz 1927-1928-ci illərdə çap elə- diyi iki cildlik “El şairləri” kitabında Molla Cümənin bir şeirini də çap eləmiş və yazmışdır ki, İlisulu Molla Cümə. Fərdi eks- pedisiyamın ikinci ilində Qaxın mərkəzində milliyətcə ləzgi olan Aşıq Əhməd digər məlumatlarla yanaşı söylədi ki, Molla Cümə aşağıdakı bayatını çox sevirdi və onu tez-tz oxuyardı: İlisuda olaydım Şişələrə dolaydım İlisu qızlarının Nişanlısı olaydım. İlisulu Laçına Molla Cümə xüsusi bir şeir həsr eləmişdir, şeirdə Laçın bütün gözəl xasiyyətləri ilə təriflənir. Yaz fəslinin bir gülüsən, Nə xoş cavansan, a Laçın. Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|