Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
282 sonsuz dərəcədə genişdir. Şairi yaşadan, şöhrətləndirən də məhz daxili dünyasıdır. Böyük Ulu Dədəmiz Qorqud deyirdi ki, hanı dediyim bəy ərənlər dünya mənimdir deyənlər. Molla Cümə Dədəmizin elə bil bu sözlərinə qüvvət verən bir şeirində – iri həcmli qoşma üstündə olan bir şeirində deyirdi: Kənanın şöləsi, Misir sultanı, Yusif Züleyxanı neylədin, dünya. Abi-həyat üçün varan zülmətə, İskəndər Zülqərneyni neylədin, dünya. Bisutun dağında çalışan səngə, Fərhad tək şeydanı neylədin,dünya. Başında məskəni, quşlar yuvada Məcnunla Leylanı neylədin dünya. İslamın çırağı, haqqın həbibi Məhəmməd Mustafanı neylədin dünya. Allahın yolunda Zülfüqar çalan, Əli tək aslanı neylədin, dünya. Molla Cümə böyük sənətkardır. Onun özünəməxsus mü- rəkkəb, geniş, zəngin, poetik dünyası var. Molla Cümə özünün dediyi kimi hər şeydən qabaq aşıqdır, özü də böyük aşıqdır. O, dünyaya nəzər salıb sakit dayana bilməz, gördüyün çağır- malıdır. Bu cəhətdən Molla Cümənin eyni zamanda necə de- yərlər, ictimai-fəlsəfi, dini-ürfani dünyası da var. Bu dünya onu daha çox düşündürmüş, valeh etmişdir. Yaşadığımız dünya ziddiyyətlərlə doludur. Bunlar haqqında Molla Cümənin özü- nün xüsusi aləmi var. Bu aləmi açmaq eyni zamanda aşığın daxili ziddiyyətlərini aşkarlamaq deməkdir. Molla Cümənin bilavasitə dünyaya müraciətlə bir neçə şeiri var. Bu şeirlər «Dünya» rədiflidir, iri həcmli şeirlərdir, qoşma və müxəmməs üstündədir. Bəlkə də müqayisəsi yerinə düşməz, ancaq mən öz müqayisəmi aparacağam. Hazırda məncə sirr deyil. Molla Cümə Baş Göynükdə, Baş Layisqidə, Aşağı Göynükdə, Aşağı 283 Layisqidə oturub bu qədər elmi-dini, ürfani, fəlsəfi, ictimai məlumatları haradan almışdır. Axı o, bizə məlum oluduğuna görə yalnız bir neçə dəfə Dağıstana getmişdir. Vəssəlam. Mən bir dəfə öz təəccübümü bildirmək üçün belə bir müqayisə aparmışam. Axı bizim böyük Nizamimiz yalnız Gəncədə otu- rub dünya bədii fikrinin fövqünə yüksəlməmişdirmi? Cümə də belə bir möcüzənin sahibidir. Molla Cümə bəzi şeirlərində özü də dini-ictimai şeirlərində böyük həqiqətlər açır. Mən belə bir qənaətdəyəm ki, Molla Cümə məşhur islamşünas alimdir – üləmadır. Qanıram ustaddan almışam dərsi, Oxumuşam ərəb, türk ilə farsi, Fikrim seyr eyləyər ərşinən kürsü, Dərin kitabların mənasıyam mən. O, İslamı bütün təfərrüatlarına, incəliklərinə qədər öyrənmişdi. Aşığın xüsusilə mifologiyaya həsr edilən şeirlə- rinin təhlili bunu aydıncasına göstərməkdədir. Molla Cümə dünyaya həsr elədiyi bütün şeirlərində ondan qəti surətdə narazıdır. Aşığa görə dünya dünyada baş verən bütün bədbəxtliklərin səbəbkarıdır. Molla Cümə elə bil dünya ilə üz-üzə dayanıb ona hökm oxuyur, bütün hərəkətlərini birbaşa üzünə deyir. Belə bir xalq deyim var. «Dünya beş gündür beşi də qara». Xalq beş günün heç birisini bəyənmir, hamısı bədbəxtliyin mənbəyidir. Böyük şairimiz Səməd Vur- ğun hələ Böyük Vətən müharibəsi ərəfəsində elədiyi məruzə- lərin birində xalq ədəbiyyatından danışanda belə bir bayatısını seçib misal gətirmişdir. Əzizinəm gülə naz, Bülbül eylər gülə naz, Dünya bir qəmxanadır Ağlayan çox gülən az. Poeziyamızın günəşi, şərəfi Məhəmməd Füzulidə belə misralar var. Dünya işinin mədarı yoxdur, 284 Heç kimsəyə etibar yoxdur, Eylər birisini sahibi tac Ol birisini eylər ona möhtac. Biz bunlara oxşar misraları Molla Cümənin şeirlərində də tapırıq: Cahan kandır qullar asi, Cürə-cürə yaranıbdır. Kimi varlı kimisi ac Kimi qoyar qızıldan tac. Bu cəhəti biz xüsusilə Molla Cümənin qoşma üstündə söylədiyi iri həcmli şeirlərində görməkdəyik: Fələk məni ondan betər tərsə saldı işimi, Fərhad cürə eşq ucundan dağıdımmı başımı, Tahir sifət qərq oluban ümmanda əgləşmişəm. Molla Cümə əsərlərində ən çox dünyadan şikayətlənir. Bununla belə dünya sözünün əvəzediciləri də var fələk, zamana, aləm, qəza, qəzavü-qədər və sairə. Dünyadan sonra ən çox işlənən «fələk»dir. Molla Cümə hətta fələyə bir neçə şeirini də həsr etmişdir. Fələk haqqında folklorumuzda çoxlu nümu- nələr vardır. Bir sıra atalar sözü: «Fələyin qaydasıdır dağı dağ üstdən çəkər», «Fələyin zoruna heç nə kar eləməz», «Fələyin çərxi dönər». Məşhur Azərbaycan bayatı ustadı Ələminin baya- tısını Övliya Çələbi əsərlərinə salıb saxlamışdır. Ələmi halım fələk, Dil bilməz zalım fələk, Kəsdin can bağçasından İki nihalım fələk. Mən aşiqəm yüz yalvar, Yüz oturub yüz yalvar, Fələk bildiyin eylər Sən istəsən yüz yalvar. Nəcəf bəy Vəzirov deyir: «Çəkmə çəkə bilməzsən bərkdir fələyin yayı». 285 Fələyi tez-tez ərşi-fələk adlandırırlar. Fələk də Allah kimi göyün bir qatındadır. Məhəmməd Füzuli deyir: «Fələklər yandı ahımdan muradım şəmi yanmazmı». Yaxud böyük sənət- karın belə bir beyti də yadıma düşdü: Değil bihudə gər yağsa fələkdən başıma daşlar Binasın tişeyi ahimlə viran etdiyimdəndir. Məhəmməd Füzuli ahının külüngü ilə fələyin binasını viran eyləmişdir. Aman fələk aman sənin əlindən, Axır məni böylə günə yetirdin. Bir dərdim artırıb minə yetirdin. Molla Cüməyə görə fələk indiyə qədər heç kəsin əlindən tutmayıb. Fələk azğındır, fələk qorxunc bir qüvvədir. Onu da deyim ki, fələkdən bütün məhəbbət dastanlarında da şikayət var. Yüz dərman tapıldı çarəmdən qeyri, Yüz dərdlər sağaldı yarəmdən qeyri, Fərhad ilə Məcnun Kərəmdən qeyri, Cümə tək murada yetməyən kimdi. Bəzən aşıq şeirlərində göstərir ki, onu sağalmaz eşq dərdinə, bəlasına salan da fələkdir. Fələyin bəlasından qurtar- maq mümkün deyil. Fələk aşığı elə bir dərdə salıb ki, onun dərmanı yoxdur. Həyatda dərmansız dərdə düşən aşiqlər də var. Molla Cümə də onlardan biridir. Aman aman nə haldayam gör məni, Yaxam oldu göz yaşımın xırmanı, Səndə bitir hər bir dərdin dərmanı, Sən var ikən kimə gedim, ay fələk Çirkin oldu gözəl adım, ay fələk. Molla Cümə «f» hərfi üstündə təcnis yazıb. Fələyə böyük bir müxəmməs həsr eləyib. Of fələk, yandım fələk, Görəndə dildarı fələk, Of fələk, öldüm fələk Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|