Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.8. Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 2.8.1. İstehsalatda rasionallaşdırma
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
rial dəyərlərinin üstün olduğunu qeyd edirdilər. Sonralar axın xəttində çalışan işçilərin şəraitini yaxşılaşdırmaq üzrə tədqiqatlar aparılır. Əsas məqsəd monoton işdə çalışanları rotasiya etməklə yorğunluğun qarşısını almaqdan ibarət idi. Bəzi müəssisələrdə isə əlavə tapşırıqlar verməklə işdə canlanma yaratmağa səy göstərilirdi.
Axın xəttində tətbiq olunan avtomatlaşdırılmış avadanlıqlarda emal prosesləri XX əsrdə sənaye işlərini tamamilə əhatə etmişdir. I dünya müharibəsindən sonra axın xətləri qrup emalını yaratmışdır. Qrup şəklində hazırlamada hər şöbədə yalnız bir məhsul istehsal edilirdi. Bu texnologiya maşınqayırma və elektrotexnikada üstünlük təşkil edirdi. Qrup texnologiyası emal prosesini daha kiçik addımlara bölməyə və beləliklə, məhsuldarlığın artımı üçün şərait yaratmışdır. Axın xəttində işin taktı ayrı-ayrı yerlərdə oturmuş fəhlələrin qabiliyyətindən asılı idi. Ümumi axının gedişi isə axın xəttinin başında oturan şəxsin iş sürətindən asılı olduğundan, sahibkarlar orada həmişə yüksək məhsuldarlığa malik işçiləri oturdurdular.
Elektrotexnika sənayesində sonralar tətbiq olunan “yerdəyişən stollar” böyük rol oynamağa başlayır. Yerdəyişən stollar elektrik ötürməsinə malik idilər. Bu stolların tətbiqi hələ axın xəttinə keçid demək deyildi. Buraya həmçinin ehtiyat hissələri saxlanan anbarın, başqa emal və yığma sexlərinin işləri inteqrasiya olunmalı idi. Axın xəttinin tətbiqi
bir çox
müəssisələrdə fəhlələrin mütəşəkkil müqavimətinə rast gəlirdi.
I dünya müharibəsindən sonra, ümumiyyətlə Amerika və Avropa dövlətlərinin sənayesində durğunluq baş verir. Kütləvi şəkildə istehsal olunmuş məhsulların izafiliyi getdikcə daralan bazarda onların satılmasını çətinləşdirməyə başlayır.
Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 411 2.8. Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 2.8.1. İstehsalatda rasionallaşdırma
K eçən əsrin 20 − 30-cu illərində cəmiyyətin inkişafının tərkib hissəsinə çevrilmiş, istesal sahələrində texnikanın təkmilləşdirilməsi sülh şəraitində baş verirdi. Onun inkişafı gurultulu ixtiralardan çox, məlum ixtiraların tətbiqində iqtisadi səmərəliliyin artırılması ilə xarakterizə olunurdu. XIX əsrdə ixtira olunmuş texniki yeniliklər və alətlər artıq ümumi şəkildə, gündəlik tələbat mallarının istehsalında da tətbiq olunmağa başlamışdır. Texnikanın məlum imkanlarının bu həcmdə tətbiqi böyük maliyyə və elmi işlərin aparılmasını tələb edirdi. Bütün bunlar kütləvi istehsalın sürətlə yayılmasına gətirib çıxarır. Ümumilikdə axın xəttinin tətbiqi nəticəsində sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə böyük rasionallaşdırma effekti əldə edilmişdir. Ancaq istehsalda əldə edilmiş bu effektin yalnız bir hissəsi məhsul artımında özünü göstərmişdir. Məhsuldarlığın artması bir çox ölkələrdə işsizliyin artmasına səbəb olmuşdur.
Sənayenin inkişafı müxtəlif ölkələrdə, onların inkişaf tarixi ilə əlaqədar olaraq müxtəlif idi. ABŞ bu inkişafın önündə gedirdi. Sənaye dövlətlərində baş verən məhsuldarlığın artımı, artan işsizlik şəraitində tələbatın aşağı düşməsi nəticəsində istifadə olunmamış qalmışdı.
I dünya müharibəsindən sonra sənaye dövlətlərində sosial –iqtisadi münasibət olduğu kimi qaldığından, texnika, iqtisadiyyat və siyasətdə aparıcı dairələr də olduğu kimi qalırdı. Əsasən müharibədə uduzmuş Almaniyada böyük sənayeçilər yeni bir sahə axtarmağa cəhd edirdilər. Bir çox Qərb dövlətlərində hərbi texnika vasitəsilə çoxlu pul qazanmaq ideyası hökm sürürdü. Buna görə də, dövlətlərin texniki və sənaye potensialı əvvəlkindən də artıq dərəcədə hərbi strategiyaların təsiri altında idi. Bu, ona gətirib çıxarmışdır ki, vətəndaş obyektlərinin inkişafına qoyulan sərmayələr getdikcə azalmağa başlamışdır. Bu maliyyə vəsaitləri getdikcə hərbi sənayedə işlənmiş texniki yenilik-
Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru
lərin bahalı sınaqlarına yönəldilirdi.
Texnikanın inkişafında prinsipial yeni bir dövr, əsasən Oktyabr inqilabı nəticəsində dəyişməkdə olan Rusiya ərazisində nəzərə çarpmaqda idi. İnqilabdan sonra işçilərin əlinə keçən zavod və fabriklərin inkişafı cəmiyyətə xidmət etməyə yönəldilmişdir. Köhnə dünya tərəfindən ələ salınan Sovetlər dövləti, təkcə sadə maşın və avadanlıq istehsal etməklə yox, həm də inkişaf etmiş sənaye dövlətləri arasındakı böyük texniki fərqi aradan götürməli idi. Sovetlər ölkəsi buna yalnız xarici işğalçıları dəf etdikdən sonra böyük miqyasda başlaya bilmişlər.
Maşınqayırma sənayesinin metal hissələrlə təmin olunması həmişə olduğu kimi bu sahədə texniki inkişafın əsasını təşkil edirdi. Metalların hazırlanmasında yeni tendensiya hiss olunmaqda idi. Əlvan metalların tətbiqi getdikcə artmaqda idi. Metalların alüminium və maqnezium əsasında legirlənməsi əlvan metalların spektrini artırmışdır. Getdikcə süni materialların inkişaf etdirilməsi və istehsalda tətbiqi metallara rəqabət yaradırdı.
Buna baxmayaraq, polad və çuqun 20-ci illərdə sənaye üçün əsas material sayılırdı. Bu dövrdə dünyada istifadə olunan materialların 90%-i onların payına düşürdü. İstehsal olunan polad və çuqunun miqdarı bu və ya diqər dövlətin sənayeləşmə dərəcəsini göstərirdi.
Metallurgiyada mövcud olan texniki inkişafın əsasında, məlum olan texnologiyanın təkmilləşdirilməsi ilə əlaqədar olan yeniliklər dururdu. Domna sobaları, həmçinin polad istehsalında tətbiq olunan konverter, Simens-Martin və soyuq halda emal metodları yeni inkişafın təsirinə məruz qalmışdılar. Təkmilləşmə sobaların ölçülərinin böyüdülməsi, yanacağın azaldılması, istehsal gücü və prosesin stabilliyinin artırılması ilə səciyyələnirdi. Onu da qeyd etmək lazımıdr ki, 20-ci illərin əvvəlindən başlayaraq Besemmer və Tomas üsullarının tətbiqi Simens- Martin üsulunun xeyrinə azalmışdır.
Polad istehsalında əldə edilən irəliləyiş istehsalın təşkilində baş verən təkmilləşdirmədən ibarət idi. Bir növ “inteqrasiya olunmuş” istehsal Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|