Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.8.5. Mexaniki emal texnologiyasında inkişaf
Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 427 Amerikalı traktor istehsalçısı İnternational Harvester firmasının ixtira etdiyi çəngəl başlıqlı valın tətbiqi də az əhəmiyyətli deyildi. Bu mexanizm tezliklə traktorqayırmada mühərriklə işçi mexanizm arasında, qüvvə ötürməsində geniş tətbiq olunur. Sonralar üşnöqtə sistemi, hidravlik və çəngəl
başlıqlı val,
hazırlanan traktorların konstruksiyalarının tərkib hissəsinə çevrilmişdir.
Asılqan mexanizmlər daimi traktorun arxa hissəsində daşındığından və onun işçi vəziyyətə gətirilməsi hidravlik ötürmə ilə yerinə yetirildiyindən, traktorun çəkisinin azaldılmasına imkan yaranmışdır. Bu yeni konstruksiya traktorların sinifləşdirilməsinə gətirib çıxarmışdır.
Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru
2.8.5. Mexaniki emal texnologiyasında inkişaf
B irinci dünya müharibəsindən sonra mexaniki emal, tətbiq olunan texnoloji sistemin tərkib hissələrinin inkişaf səviyyəsi ilə xarakterizə olunurdu. Maşın hissələrinin emalında yüksək məhsuldarlıq əldə etmək üçün yüksək emal rejimlərinin tətbiqinə imkan verən dəzgah, alət, kəsici material və tərtibat kimi texniki avadanlığın daimi inkişaf etdirilməsi ön planda dururdu.
30-cu illərin ortalarında dəzgahqayırmada inkişaf yeni konstruktiv dəyişikliklərlə, əsasən isə köçürməyə əsaslanan yeni idarə sistemlərinin tətbiqindən ibarət idi. Şablonlarla köçürmə hələ XIX əsrdən məlum idi. Bu idarə sisteminin intensiv tədqiqi XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. 1900-cü ildə italyanlı mühəndis Bontempi özü tənzimlənən köçürmə frez dəzgahının yaranması üçün dayaq rolunu oynayan təklif verir. 1901-ci ildə fransız Avril, dəzgahlarda avtomatik idarə olunan sistemi patentləşdirir. 1913-cü ildə alman mühəndisi Zaylershaymın (alm.
başlığının köməyi ilə yerinə yetirilir. Başlıq koordinat oxları üzrə hərəkət edə bilən ötürmə ilə təchiz olunurdu.
1923-cü ildə amerikanın Keller Machanical Engineering Co. (Brooklyn) firmasında baş konstruktor vəzifəsində çalışan Kargil Şou (ingl. Cargill Shav) elektrik ötürməyə malik köçürmə frez dəzgahını ixtira edir. Pəstahın həndəsəsi kontaktlara malik şupla toxunaraq alətə ötürülür. Şupun hərəkəti hər üç istiqamətdə yerinə yetirilir. Amerika avtomobilqayırma sənayesində hissələrin bu üsulla hazırlanmasına olan yüksək maraq, bu dəzgahın sürətlə yayılması üçün zəmin yaratmışdır.
1938-ci ildə Almaniyanın Nube və İngiltərənin Watford Electric and Manufacturing Co. firması ilə birgə işləyərək AEG firması üçün Eltas idarəetmə sisteminə malik köçürmə frez dəzgahını düzəldirlər (şəkil 2.127). Bu dəzgahlar o dövr üçün avtomatlaşdırmanın səviyyəsini göstərirdi. 1940-cı ildə bu dəzgahlarda 12 t-a qədər hissələr emal oluna bilirdi. Köçürmə üsulu ilə emal sonralar torna, üstyonuş və qaynaq üsul-
Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru 429 larında da tətbiq edilir [2.5].
Köçürmə frez avtomatlarında idarəetmə sisteminin inkişafı dəzgahlarda başqa hissə və düyümlərin inkişafını da stimullaşdırır. Proses zamanı operatorların işini yüngülləşdirmək üçün operator lövhəsi inkişaf etdirilib dəzgahlara quraşdırılır.
Şəkil 2.127. Nube-köçürmə frez dəzgahı, AEG firması 1938.
Köçürmə üsulu ilə emalın getdikcə istehsalda özünə geniş yer alması özüsazlanan dəzgahların inkişafını şərtləndirmişdir. Köçürmə tərtibatında qüvvə altında işləyən mexaniki ötürmə elementlərinin elektrik, hidravlik və pnevmatik üsulla əvəz olunması, bu üsulun səmərələliyini artırmişdır. Frez dəzgahlarında əsasən elektrik, torna dəz- Mexanikləşdirmədən avtomatlaşdırmaya doğru
gahlarında isə hidravlik köçürmə sistemləri tətbiq edilirdi.
Bu baxımdan idarəetmə sistemlərinin ümumi inkişafı formalaşaraq getdikcə maşınqayırmanın inkişafında önəmli yer tutmağa başlayır. Əyrixətli hərəkət üçün artıq hidravlik və elektrik-hidravlik ötürmə sistemi tətbiq olunur. Dəzgahlarda işçi və boş gedişlərin sürətli yerinə yetirilməsi üçün xüsusi idarəedici düymələr nəzərdə tutulmuşdur [2.126].
Dəzgahların baş ötürməsində də irəliləyişlər nəzərə çarpırdı. Öncə yeniliklər ağır dəzgahlarda baş hərəkəti əhatə edirdi. Burada böyük kütləli hissələrin hərəkəti problem yaradırdı. 30-cu illərin əvvəlində üstyonuş dəzgahlarında stolun hərəkəti üçün hidravlik ötürmə sistemi tətbiq edilir.
Preslərdə ştamplama prosesi sürəti əvvəlcədən proqramlaşdırılmış sistemlə idarə edilirdi. Təzyiq altında plastik tökmə maşınlarında da bu sistemlər özünə geniş yer tapmışdır [2.5]. Yeni kəsici materialların yaratdığı yüksək məhsuldarlıq, 30-cu illərdə ekskavator, gəmi və turbin hissələrinin emalı üçün böyük ölçülü dəzgahların inkişafına şərait yaratmışdır. Böyük dəzgahlarda can atılan çeviklik onlarda kiçik hissələrin emalına da imkan yaratmalı idi. 1940-cı ildə Alman firması Şies (alm. Schiess) ən böyük karusel torna dəzgahını düzəldir (şəkil 2.128). Bu dəzgahda ölçüsü 25 m və çəkisi 550t olan hissələri emal etmək olurdı. Ötürmə sisteminin gücü 400 a.g. idi. Dəzgah hissələrinin yağlanmasına və idarəetmənin səlis gedişinə nəzarət sistemləri bir pultda cəmləşdirilmişdir.
Belə böyük ölçülərdə dəzgahların hazırlanması həm konstruktiv, həm də texnoloji cəhətdən elə də asan deyildi. Əsasən, isə uzunluğu 30 m və çəkisi 200 t olan eninə tirin hazırlanması problem yaradırdı. Ona görə də, bu tir üç hissədən ibarət olaraq hazırlanırdı [2.5].
Dəzgahqayırmada konstruktiv dəyişikliklər aparılmasına baxma- yaraq, burada əsaslı yenilikdən danışmaq olmazdı. Emal vaxtının azaldılması yüksək kəsmə sürətini artırmaqla əldə edilirdi. Yüksək dövrlər sayı və veriş böyük ötürmə gücü tələb edirdi. Mexaniki emalın
Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|