Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı
dan keçirir (şəkil 2.35). Gəmi Nyu-Yorkda və Albanz arasında 8,3 km/saat sürəti ilə axının əksi istiqamətində üzərək buxar maşınlarının gəmiçilikdə tətbiqinin həm texniki, həm də iqtisadi cəhətdən səmərəliliyini göstərmişdir. Bundan sonra, buxarla işləyən gəmilərin hərbdə istifadə olunması başlanır [2.2].
Şəkil 2.35. Klermont gəmisinin işçi hissəsi. Sənayenin sürətlə inkişafı ərəfəsində və mexaniki emal dəzgahlarına olan böyük tələbat ABŞ-a ingilis dəzgahlarını gətirməklə (Avropa dövlətlərində olduğu kimi) ödənilə bilməzdi. Azadlıq uğrunda aparılan müharibədən sonra İngiltərə Amerikada sənaye özəklərinin məhv olunmasına və beləliklə, öz mallarını satmağa can atırdı. XIX əsrin əvvəllərində ABŞ-da bülöv, bel, kərənti və başqa alətlərin istehsalı üzrə ixtisaslaşmış bir neçə böyük firma fəaliyyət göstərirdi. 1829-cu ildə Vorçesterdə ilk dəfə olaraq kəsici alətlər, əsasən isə burğu alətləri üzrə ixtisaslaşmış M.L.Morze&Co. firması yaradılır. Eyni zamanda Kambersburqda ən böyük alət fabriki Dunlop&Madeira təşkil olunur [2.25]. Sənaye inqilabı
Bu texniki yeniliklərə baxmayaraq, XIX əsrin əvvəlində ABŞ-da maşınqayırmanın güclü inkişafından danışmaq olmazdı. Ölkədə baş verən iqtisadi canlanmaya baxmayaraq, ABŞ hələ də aqrar dövlət olaraq qalırdı. Ucsuz-bucaqsız əkin sahələri getdikcə qərb tərəfə genişlənərək immiqrantlara əlverişli yaşamaq imkanı verirdi. 1831-ci ilə qədər immiqrantların sayı aşağı səviyyədə idi. 1847-ci ildən sonra isə immiqranların ABŞ-a kütləvi şəkildə axını başlayır və 10 ildə 10 milyonu keçir. ABŞ-ın cənubunda yerləşən əyalətlərin demokratik aqrar siyasəti nəticəsində qoyulmuş kiçik kömrük haqqı (1841-ci ildə artırılmasına baxmayaraq) və İngiltərədən gətirilən texnika demək olar ki, ABŞ dəmir istehsalını tam məhv etmişdir. Bu proses dəzgahqayırmanın inkişafına da mənfi təsir göstərmişdir. 1840-cı ildən
ABŞ-da tapılan
faydalı qazıntılar (əsasən Kaliforniyada tapılan qızıl), odlu silahların istehsalı ilə şərtlənən qarşılıqlı əvəzolunma və frez əməliyyatının tətbiqi kimi amillər texnikanın inkişafında vacib rol oynayır. Beləliklə, 1840-cı ildən başlayaraq ABŞ-da sənaye inqilabının kökləri nəzərə çarpır. Elə bu ildə, ABŞ-da İngiltərədən 100 il sonra, ağac kömür daş kömürlə əvəz edilir. 10 il sonra dəmir istehsalında yalnız daş kömür tətbiq olunurdu. Sənaye inqilabı ərəfəsində ABŞ-da metalkəsən dəzgahların inkişafının ilk mərhələsində dəzgah konstruksiyaları heç də ingilis nümunələrindən ciddi fərqlənmirdilər. Onlarda cüzi dəyişikliklər edilərək istehsal olunurdu. 1830-cu ildə Gaz Silver Co. firması ilk ABŞ üstyonuş dəzgahını düzəldir. Bu dəzgahın gövdəsi qranitdən, yönəldiciləri dəmirdən və ötürməsi zəncirdən ibarət idi [2.26]. Pavtuket şəhəri, yuxarıda qeyd edildiyi kimi tekstil maşınları və dəzgahların hazırlanması üçün mərkəz rolunu oynayaraq, öz təsir dairəsini getdikcə şimala və qərbə genişləndirməyə başlayır. 1850-ci ildə ABŞ dünyada dəmir istehsalına görə ikinci yeri tuturdu. 1840-1850-ci illərdə, Avropadan erkən olaraq, əl əməyi demək olar ki, tamamilə maşınlarla əvəz olunmuşdur. 1850-ci ildə ABŞ-da dəmir isteh- Sənaye inqilabı
salı üzrə ilk “Aksioner Cəmiyyətləri” yaranır. ABŞ-da baş verən texniki inkişaf nəticəsində, dəzgahqayırma tamamilə öz ilkin nümunəsi sayılan İngilis dəzgahqayırmasından meyillənməyə başlayır. Bu dövrdə İngiltərə daha çox dağ-mədən, gəmi və lokomotiv hazırlanması üzrə ixtisaslaşmış ağır maşınqayırmanı inkişaf etdirdiyi halda, ABŞ-da gündəlik tələbatdan irəli gələn yüngül maşın, alət və məişət maşınları ön planda dururdu. Bu malların kütləvi istehsalının ingilis sənayesi ilə heç bir oxşarlığı yox idi. XIX əsrin ortalarında ABŞ üçün tipik olan frez maşınlarının istehsalına başlanır. Frezləmə əməliyyatının texnoloji üstünlükləri ilə bərabər, ABŞ-da istehsal olunan çuqunların nisbətən “yumşaq” olması, bu üsulun maşınqayırmada geniş tətbiq olunmasını daha da gücləndirmişdir. 1850-ci ildə ABŞ-da istehsal olunan frez dəzgahları, hətta İngiltərəyə gətirilməyə başlayır. Amerika dəzgahlarının Avropada tanınması sahəsində 1843-cü ildə yaradılmış Robbins&Lavrence firmasının xidmətləri böyük idi [2.27]. Onlar frez dəzgahları ilə bərabər silah istehsalı üçün xüsusi dəzgahların istehsalı ilə də məşğul idilər. 1855-ci ildə bu firma İngiltərənin Einfeld şəhərində yaradılan silah istehsal edən firmanın təşkilində yaxından iştirak edir və böyük miqdarda sifariş alır. Robbins&Lavrence frimasında revolver torna dəzgahı hazırlayan mühəndis Stoun (ingl. Stone) və frez dəzgahı üzrə mühəndis Houv (ingl. Hove) çalışırdılar. Bu frimanın bazasında sonralar bir neçə silah və tikiş maşınları istehsal edən müəssisələr yaranır. 1897-ci ildə yaradılan Winsdor Machine&Co. revolver torna dəzgahlarının istehsalı ilə
məşğul olur.
Frez dəzgahlarının hazırlanmasında böyük rol oynayan Levi Lincoln Hartford fabriki 1834- cü ildə yaradılmışdır. Bu firma sonralar Geo Lincoln&Co. adı altında fəaliyyət göstərir və onun məhsulları Lincoln frez dəzgahları kimi şöhrət qazanır. Bu fabrikdə Pratt, Vitni (ingl. Pratt, Witney) kimi tanınmış mühəndislər çalışırdılar [2.25, 2.26]. 1854
− 55-ci illərdə Samyol Kolt (ingl. Samuel Colt) tərəfindən yaradılmış silah fabriki, amerika istehsal üsulunun təkmilləşdirilib yayıl-
Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|