Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı
ması ilə bərabər, bir çox görkəmli mühəndislərin yetişməsi üçün məktəb rolunu oynamışdır (şəkil 2.36). Bu şəxslər arasında Pratt, Vitni, Eymos, Billings, Slate, Rut və Spenser vardır. Bu firmanın İgiltərədə açılan filialı sonralar ABŞ dəzgahlarının Avropada tanınması üçün önəmli rol oynamışdır.
Şəkil 2.36. Koltun fabrikində preslər.
Nyu Englandın 6 statında, əsasən yüngül dəzgahların istehsalı cəmlənmişdirsə, Filadelfiyada ağır sənayenin inkişafı nəzərə çarpırdı. Filadelfiyada dəmir yolu sənayesi üçün lazım olan maşınların istehsalı baş verir. Burada fəaliyyət göstərən iki böyük firma V.Bement&Co. və
XIX əsrin ortalarında bir çox ABŞ fabrikləri eyni zamanda bir neçə növ maşınların istehsalı ilə məşğul idilər. Məsələn, tekstil maşınları is-
Sənaye inqilabı
tehsal edən firma, həm də öz ehtiyacını ödəmək üçün metalkəsən dəzgahlar hazırlayırdı [2.25]. Bu xarakter maşın istehsalı, əsasən isə dəzgahqayırmada ixtisaslaşmış firmaların çox az olmasına gətirib çıxarmışdır. Bu firmalarda hazırlanan dəzgahların keyfiyyəti aşağı
olduğundan bazar rəqabətinə davam gətirə bilməyərək, tez bir zamanda aradan çıxırdılar.
1848-ci ildə Villiam Sellers (ingl. William Sellers) keyfiyyətli, Vitvoz üslubunda dəzgah hazırlamaq məqsədilə öz firmasını yaradır (şəkil 2.37). Onun dəzgahları güclü ötürmə sistemi ilə fərqlənirdi. Bundan əlavə, bu firma yiv, qaykakəsən və üstyonuş dəzgahların hazırlanması ilə məşhurlaşır. Firma, ümumilikdə 90 patent alır. Firmanın sexlərindəki dəzgahlar öz dəqiqliyi, materialı və konstruksiyası ilə başqalarından fərqlənirdilər. 1850-ci ildə firmanın adı artıq ABŞ-da geniş tanınmış idi. 1867, 1873, əsasən isə 1876 və 1893-cü illərdə keçirilən dünya sərgilərində Sellers firmasının dəzgahları bir neçə mükafata layiq görülür (şəkil 2.38 və 2.39). 1894-cü ildə Sellersin fabrikində 350 fəhlə çalışırdı. Bundan əvvəl Sellers Franklin institutunun prezidenti olduğu vaxtda (1864−67) yivlər üçün amerika standartının işlənməsi sahəsində görülən işlərə rəhbərlik etmişdir. Burada, o, yivlərin həndəsi forması üzrə standart və qarşılıqlı əvəzolunma sistemləri üzrə normativləri işləyir (şəkil 2.40). Bu normativlər 1868-ci ildə ABŞ dövləti tərəfindən qəbul edildikdən sonra Pensilvaniya ştatında, daha sonra isə bütün başqa ştatlarda sürətlə yayılmağa başlayır. Sellersdən başqa daha bir firma, “Freeland Tool
Şəkil 2.37. Villiam Sellers. Sənaye inqilabı
Şəkil 2.38. Üstyonuş dəzgahı, Sellers firması.
Şəkil 2.39. Torna dəzgahı, Sellers firması.
Sənaye inqilabı
Works” 1845-ci ildə Nyu-Yorkda yardılaraq dəzgahqayırma ilə məşğul olur. “American Machinist” jurnalının yazdığına görə Freeland firması 1857-ci ildə, ilk dəfə olaraq şaberləmə əməliyyatını mexaniki emalda tətbiq edir. 1860-cı ildə ABŞ artıq öz dəmir sənayesini inkişaf etdirmək qabiliyyətinə malik idi. ABŞ-ın ümumi ərazisi 1790-cı ildə 827 844 km 2
2 -ə qədər böyümüşdü [2.25]. Əhalinin sayı artaraq 4 milyondan 31,5 milyona çatmışdı (1900-cü ildə bu rəqəm artıq 76,3 milyonu keçmişdi). 1860-cı ildə seçkilərdə respublikaçıların qalib gəlməsindən sonra
Sənaye inqilabı
kömrük haqqı böyüyərək, əsasən dəmir və polad sənayesini qorumağa kömək etmişdir. 1861
− 1865-ci illərdə baş vermiş vətəndaş müharibəsi nəticəsində ölkədə silah sənayesinə olan tələbat artaraq dəzgahqayırmanın genişləndirilməsinə maliyyə cəhətdən müsbət təsir göstərmişdir. 1863- cü ildə ölkədə yaranan maliyyə böhranı kömrük haqlarının daha da artmasına gətirib çıxarır. Bu, ölkə daxilində sənayenin inkişafını sürətləndirir. Vətəndaş müharibəsi başa çatdıqdan sonra, ölkədə yüksək vətənpərvərlik ruhu baş qaldıraraq, hər sahədə yerli adamların iş başına gəlməsinə can atılırdı. 1860 ÷ 70-ci illərdə ABŞ-da sənaye istehsalı iki dəfə artır. 1860-cı ildə verilən patentlərin ümumi sayı 4819 olduğu halda müharibədən sonra, 1867-ci ildə bu rəqəm 13015-ə çatmışdır. 1865 −
Korlis (ingl. Corliss) ilk dəfə olaraq çevrəvi itələyici ilə işləyən buxar maşınını düzəldərək, 1876-cı ildə Filadelfiyada keçirilən dünya sərgisində nümayiş etdirir (şəkil 2.41). Mürəkkəb həndəsəyə malik olan silindr yüksək dəqiqliyə malik olduğundan dəqiq emal tələb edirdi. Bu, horizontal deşmənin inkişafını stimullaşdırmışdır. 1860
− 70 ci illərdə ABŞ maşnqayırmasında böyük irəliləyişlər nəzərə çarpır. 1851-ci ildə Londonda keçirilən sərgidə ABŞ firmaları yalnız kənd təsərrüfatı maşınları nümayiş etdirdiyindən, onlara o qədər də, diqqət verilməmişdir. 1862-ci ildə Londonda keçirilən dünya sərgisi artıq ingilis dəzgahqayırmasının tənəzzülündən xəbər verdiyi halda, ABŞ bu sərgidə Sellersin düzəltdiyi orijinal dəzgahlarla təmsil olunmuşdur. Müharibə ilə bağlı olaraq, ABŞ bu sərgidə nisbətən az sayda maşın nümayiş etdirə bilmişdir. Amma 1867-ci ildə Parisdə keçirilən dünya sərgisi Amerika maşınqayırmasında dönüş olduğunu göstərir. Burada Sellersin üstyonuş,
görmək olardı. Bu sərgidən sonra, ABŞ maşınaqayırması birdən-birə maraq mərkəzində durur. Bununla İngiltərənin uzun müddət aparıcı rola malik olması arxa plana keçir. Bu andan etibarən sənayesi inkişaf et- Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|