Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı
başlayırlar. Avropada isə hələ belə bir şey yox idi. Texniki jurnallardan: 1845-ci ildən başlayaraq “Scientific American” və 1877-ci ildən “American Machinist” əvvəlcə ümumi texniki, sonralar isə müəssisələrdən həftəlik məlumatlar verirlər [2.5] .
Sənaye inqilabı
2.3.3. Almaniyada sənaye inqilabı X Ι
əsrin əvvəlində İngiltərə sənayeləşmə prosesinin həlledici mərhələsinə qədəm qoyduğu halda, Almaniya kiçik sənaye sahələrinin inkişaf etməsinə baxmayaraq, hələ aqrar dövlət olaraq qalırdı. Bu, iki ölkənin iqtisadi parametrləri arasında aparılan müqayisədən aydın görünür. 1800-cü ildə Almaniyada işçi sayının 62%-i aqrar sektorda çalışdığı halda, bu rəqəm İngiltərədə 36% idi. Bu dövrdə Alman imperiyasında 23 milyon əhalinin 86%-i kəndlərdə, yerdə qalan 14%-in böyük hissəsi isə kiçik şəhərlərdə yaşayırdılar. Əsrin ortalarına bu nisbətin dəyişilməsinə baxmayaraq, Almaniya yenə də Ingiltərədən geri qalırdı. 1851-ci ildə hər səkkiz ingilisdən biri Londonda yaşayırdı [2.29] .
Almaniyada inkişaf səviyyəsi ilə əlaqədar olaraq nəqliyyat sistemi zəif inkişaf etmişdi. İngiltərədə isə sıx yol və kanal şəbəkəsi mövcud idi. İngiltərədə araba nəqliyyatı gündəlik poçt xidmətinə qulluq etdiyi halda, Almaniyada yalnız varlı adamlar bu nəqliyyat xidmətindən istifadə edə bilirdilər. Eyni durum Almaniyada dəmir və daş kömür istehsalının vəziyyətində də özünü göstərirdi. Almaniyada bu sahələr qədimdən məlum olsalar da, X Ι X əsrin əvvəllərində burada hazırlanan məhsulun miqdarı dünya istehsalında böyük çəkiyə malik deyildi. Bir milyon ton çıxarılan daş kömür və 15000 t dəmir istehsalına qarşı İngiltərədə istehsal olunan 15 milyon ton kömür və 250000 t dəmir dururdu [2.5] .
Əsrin əvvəlində cəmi üç buxar maşınına malik olan Almaniyada əl əməyindən maşın istehsalına keçid haqqında söz gedə bilməzdi. Sənaye inqilabı üçün əsas sayılan tekstil sənayesində də vəziyyət başqa sahələrdən heç də fərqlənmirdi. Almaniya iqtisadiyyatının nisbətən geri qalmasının bir çox səbəbləri vardı. Birincisi ondan ibarət idi ki, yeni dövrün başlanması öncə dəniz ənənəsinə malik olan dövlətlərdə inkişafa təkan vermişdi. Köhnə, orta əsr adət-ənənələri ilə yaşayan dövlətlərə isə yenilik Avropada metropol Sənaye inqilabı
Səkil 2.47. Bekman. sayılan London, Amsterdam və Paris kimi şəhərlərdən gəlirdi. Digər, əsas səbəb isə Almaniyada getmiş 30 illik müharibə ilə bağlı idi. Müharibə nəticəsində zəifləmiş ölkədə, kiçik xanlıqlar və zadəganlıqlar arasında mövcud olan qanun münasibətlərindəki ziddiyyətlər ölkənin inkişafını ləngidirdi. Almaniyada sənayeləşmənin ilkin şərtlərindən olan istehsal azadlığı 1807-1811-ci illərdə keçirilmiş islahat nəticəsində mümkün olmuşdur. Əvvəllər kiçik peşəkarlıq emalatxanalarında təcrübə yiğan işçilər sənayeləşmə dövründə əsas mütəxəssislər sayılırdılar. Bundan əlavə, uzun müddət ayrı-ayrı kiçik dövlətlərin elmi məktəbləri arasındakı rəqabət də bu dövrdə ənənəvi alman elmi məktəbi üçün əlverişli zəmin yaratmışdır. Ənənəvi Universitetlər, Elmlər Akademiyaları XIX əsrdə təbiət və texniki elmlərin tədqiqi üzrə güclənməyə başlayırlar. Bu dövrdə alman filosofu və iqtisadiyatçı Yohan Bekmanın (1739
− 1811) gördüyü işlər Almaniya maşınqayırmasının inkişafında önəmli rol oynamışır. O, texniki elmlərin yaradıcısı kimi ad qazanmışdır (şəkil 2.47). Bekman ilk dəfə olaraq iqtisadiyyat elminə “Texnologiya” anlayışını daxil edir. Avropanının bir çox müəssisələrini gəzdikdən sonra, gördükləri prosesləri “Mexaniki texnologiya” adlı dərslik şəklində çap etdirir. Bu kitabda, Bekman o dövrdə
mövcud olan
elmi bilikləri sistemləşdirməyə çalışmışdır. Bundan əlavə o, 1779-cu ildə “İxtiraların tarixinə dair” və 1806-cı ildə “Ümumi texno- logiyanın layihəsi” kitablarını çap etdirmişdir. Bekman texnologiyanı, cisimlərin emalı və ustaların biliyini öyrədən elm kimi izah edir. Emalatxanalarda, işçi yerlərində hissələrin hazırlanması üzrə ustaların vərdiş və göstərişlərini öyrənmək əvəzinə texnologiya, sistematik olaraq, əsaslı şəkil- Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|