Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı
də son məhsula çatmaq üçün həqiqi prinsipləri öyrədərək, etibarlı vərdişlər əsasında texniki vasitələr tapmağa imkan verərək, emal zamanı baş verən prosesləri izah etməyə şərait yaradır [2.5] .
məhsul hazırlanmasında istifadə edilməsinin vacibliyini göstərmişdir. Onun apardığı elmi işlər nəticəsində texnologiya haqqında elm universitetlərin tədris fənninə çevrilir. Bu elmin əsaslarını o, 1777-ci ildə yazdığı “Texnologiyaya giriş” kitabında ətraflı təsvir emişdir (şəkil 2.48). XVIII əsrin sonunda Almaniyada istehsal olunan məhsulun böyük hissəsi hərb sənayesinin payına düşürdü. Artilleriya o dövrdə ordunun gücünü nümayiş etdirən əsas göstəriciyə çevrildiyindən, bu, topların tökülməsi texnologiyasında güclü dəyişikliyə gətirib çıxarmışdı. Əvvələr bir-biri ilə əlaqəsi olmayan manufakturalar tərəfindən hazırlanan müxtəlif formalı topların vahid formaya salınması Ι mperator Ι Vilhelmin səyi nəticəsində baş vermişdir. Yeni yaradılmış hərbi sənayenin hələ də xaricdən gətirilən metala ehtiyacının olmasına baxmayaraq, bu sahə sürətlə inkişaf edərək, Almaniya ordusunun tüfəng və toplarla təmin edilməsinə nail olmuşdur. Getdikcə inkişaf etməkdə olan fabriklərdə xarici xammal yerli sərvətlərlə əvəz olunmağa başlamışdır. 1799-cu ildə Almaniyada İsveç dəmiri əvəzinə yerli filizlərdən istifadə olunması qərarına gəlinmişdir. Ancaq bu dəmirlə aparılan sınaqlar göstərmişdir ki, dəmir yüksək kövrəkliyinə görə yalnız aşaqı temperaturda emal oluna bilir. Buna görə də, qısa vaxtdan sonra yenidən müəssisələr İsveçdən dəmir almağa başlayır [2.29]. Almaniyada sənayeləşmənin əsas göstəricilərindən biri məhsulların əl əməyi ilə hazırlanmasından maşın istehsalına keçid idi. Bununla əlaqədar olaraq, güc maşınlarına artan tələbat başqa Avropa dövlətlərində olduğu kimi, X Ι X əsrin əvvəlində Almaniyada da öz ehtiyaclarını ödəmək üçün maşınqayırma sənayesinin inkişafını zəruri etmişdir. Bu zaman ölkə daxilində, hələ XV ΙΙΙ əsrdə əsası qoyulmuş manufaktur və fabrik istehsalında maşınqayırma sənayesinin yaranma- Sənaye inqilabı
Şəkil 2.48. Bekmanın “Texnologiyaya giriş” kitabının üz vərəqi.
Sənaye inqilabı
sı üçün təmərküzləşmələr yaranmağa başlayır. Bu sahədə Saksoniya, Berlin, Raynland-Vestfalien və Çənub xüsusilə fərqlənirdi. Almaniyada ilkin sənayeləşmənin mərkəzi dağ-mədən və metallurgiya sənayesinə malik Raynland -Vestfaliendə, inkişaf etmiş dağ-mədən, metallurgiya və tekstil sənayesinə malik Saksoniyada və inkişaf etmiş emal müəssisələrinə və həmçinin silah istehsalı üzrə ixtisaslaşmış Berlində yerləşirdi. Bütün regionlarda sənayeləşmədə tərəqqi əsasən Ingiltərədə istehsal olunmuş və ingilis mütəxəssislərinin köməyi ilə Almaniyada quraşdırılmış buxar və tekstil maşınları ilə başlamışdır. Iqtisadiyyatda güclü ingilis təsiri, Almaniyanın İngiltərəni ötüb keçənə qədər qalmaqda idi [2.31]. Bu dövrdə inkişaf etməkdə olan Almaniya maşınqayırmasına Fransanın da təsiri az deyildi. Fransa Almaniyanın qərb hissəsində olan müəssisələri dəzgahla təchiz etməklə bərabər, həm də texniki təhsil sahəsində müəyyən təsirə malik idi. Əsasən tekstil sənayesi öz texniki avadanlığını Fransadan alırdı. Almaniyada maşınqayırma sənayesi XIX əsrin əvvəlində ləng inkişaf edirdi. Yalnız 1834-cü ildə kömrük sistemi yarandıqdan və 40-cı illərdə dəmir yolunun genişləndirilməsindən sonra maşınqayırmanın inkişafı sürətlənmişdir. Maşınqayırmanın önündə buxar, sonralar tekstil maşınlarının və 1835-ci ildən Nürnberq və Fürt arasında açılan dəmir yolu xətti ilə şərtlənən lokomotivlərin hazırlanması dururdu. Əsrin ortalarında verilən məlumatda, Almaniyada fəaliyyət göstərən maşınqayırma müəssisəsinin 73-ü buxar maşınlarının, 58-i tekstil maşınlarının və 29-u dəmir yolu materiallarının istehsalı ilə məşğul idilər [2.32]. XVIII əsrdə Almaniya maşınqayırma sənayesinin inkişafının əsasında, cəmiyyətdə mövcud olan peşəkarlıq təcrübəsi dururdu. Ustaların çox hissəsi metallurgiya sahəsində çalışdıqlarından onlar üçün maşınların metaldan düzəldilməsi heç də yeni deyildi. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, sənayeləşmənin əvvəlində dəzgah və alətlər əsasən
Sənaye inqilabı
bu peşəkarlar tərəfindən yaradılmışdır. Bu ənənə böyük potensial təşkil edirdi. Maşınların hazırlanması üzrə ixtisaslaşmış ustalar yalnız çilingər, dülgər, saatsazlar deyildilər. Əsrin əvvəlində Almaniyada fəaliyyət göstərən ustalar heç də İngiltərə və Fransadakı ustalardan geri qalmırdılar. Öncə optik və mexaniki cihaz hissələrinin düzəldilməsi ilə məşğul olanlar sonralar böyük maşınların hazırlanmasında iştirak edirdilər. Ustalar ilkin vaxtlarda xaricdən gətirilmiş maşınların təmirində çalışmışdılar. Sonralar onlar bu maşınların əsasında yenilərini düzəltməklə məşğul olmuşdular. XV ΙΙΙ
əsrin sonu və X Ι X əsrin ortalarında dağ-mədən, metallurgiya və tekstil sənayesi, hər şeydən öncə manufakturalarda əldə edilmiş peşəkarlıq alman maşınqayırmasının yaranma mənbələrini təşkil edirdilər. Bu sahələrin inkişafının və onların bu günə kimi Almaniya sənayesinin aparıcı sütunu kimi qalması, insanların gördüyü böyük işlərin nəticəsidir. İnsanlarda bu gücü hərəkətə gətirmək üçün uzun vaxt tələb olunmuşdur. Almaniyada maşınqayırma sənayesinin inkişafı mərhələsində dövlət böyük rol oynamışdır. O dövrdə, maşınqayırma sənayesinin böyük maliyyə yardımına ehtiyacı olduğundan, dövlətin köməyi olmadan onun inkişafını stimullaşdırmaq çətin idi. Başqa dövlətlərdə geniş yayılmış kredit sistemindən fərqli olaraq, Prussiyada hazır dəzgah və avadanlıqların alınmasına üstünlük verilirdi. Bu məsələnin həll etmək ücün, Prussiya dövləti çatışmayan texniki avadanlıq şəraitində aparıcı dövlətlərdən, əsasən isə İngiltərədən torna, deşmə və yonma dəzgahlarını alaraq, sonra ölkə daxilində müəssisələrə kirayə verirdi. 6 il istehsalatda tətbiq olunduqdan sonra onlar müəssisələrin himayəsinə keçirdi. Əsas şərt ondan ibarət idi ki, bu müddətdə maşınların istehsalda tətbiqi və əldə olunan innovativ texnologiya haqqında informasiyanın maraqlananlar üçün açıq qoyulması sübut edilsin. Dəzgahların borc verilməsi dəzgahqayırmanın inkişafı üçün əsas istiqamətə çevrildi. Əgər dövlətin xaricdən dəzgah almağında problem yaranırdısa, onda o, daxildəki müəssisələrdə dəzgah Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|