Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı
ingilis maşınlarının yeri aydın görünürdü. Dəzgahlarla bərabər İngiltərədən güc maşınları da gətirilirdi. Bu baxımdan buxar maşınları geniş yayılmışdı. 1846-cı ildə Prussiyada 131 firma 80 buxar maşını ilə təchiz olunmuşdu. Bunların yayılmasının səbəbləri İngiltərədə olduğu kimi qalırdı: Buxar maşınları su çarxlarına nisbətən böyük gücə malik idlər, iqlimdən asılı deyildilər və çevik olaraq bir yerdən başqa yerə aparıla bilirdilər. XIX əsrin ortalarında buxar maşınlarının geniş yayılması sənayeləşmənin təsiri nəticəsində baş vermişdir. Bu ərəfədə Almaniya beynəlxalq müqayisədə hələ İngiltərə və Fransadan geri qalmasına baxmayaraq, lokomotiv və tekstil maşınlarının inkişafı getdikcə alman maşınqayırmasının özəyinə çevrilirdi. Bu inkişaf ərəfəsində dəzgahqayırmanın ayrıca bir sənaye sahəsi kimi formalaşması baş verirdi. Sənayeləşmənin sürətləndiyi bir dövrdə Saksoniya öz 232 maşınqayırma müəssisəi ilə Almaniyada aparıcı sənaye sektoruna malik idi. Saksoniyada maşınqayırmanın inkişafında ilk vaxtlarda dağ-mədən və metallurgiya sahələri böyük rol oynadığı halda, sonralar bu nisbət tekstil və pambıq istehsalında tətbiq olunan maşınların xeyrinə dəyişmişdir. 1840-cı ildə Almaniyaya gətirilən ingilis maşınlarının 53 faizi Saksoniyanın payına düşürdü [2.30]. XIX əsrin əvvəlində Çşopau (alm. Zschopau) şəhərində ingilis Evan Evans tərəfindən bu regionda ilk ipəyirən maşın istehsalı ilə məşğul olan müəssisə yaradılır. 1827-ci ildə Haubold döymə maşınları hazırlayan maşınqayırma fabrikini yaradır. 1822-ci ildə onun firmasında 30 işçi çalışırdı. Hauboldun fabrikinin Almaniya dəzgahqayırmasının inkişafında rolu böyük olmuşdur. Gələcək Alman dəzgahqayırmasının pionerləri sayılan Hartman
və Tsimmerman (alm.
maşınqayırma haqqındakı biliklərini və təcrübələrini burada almışlar. Hartman 1809-cu ildə Bar şəhərində anadan olmuşdur. İlk peşə təhsilini dəmirçi ixtisası üzrə alır. 14 il Hauboldun firmasında çalışdıqdan sonra, Hartman 1837-ci ildə öz fabrikini yaradır. İlk vaxtlarda dəmirçiliklə məşğul olan Hartman 1840-cı ildən buxar maşın- Sənaye inqilabı
larının istehsalına başlayaraq, səkkiz il sonra lokomotivlərin istehsalını da əhatə edir. 1857-ci ildən dəzgah istehsalı onun istehsal etdiyi malların çeşidini artırmışdır. Hartmanın firmasının sürətli inkişafını aşağıdakı rəqəmlərdən görmək olur. 1854-cü ildə firma öz tökmə sexinə malik idi. 1858-ci ildə firmada 540 köməkçi maşın, o cümlədən 6 buxar maşını tətbiq olunurdu. 1862- ci ildə Hartmanın firmasında 1800 işçi çalışırdı. Həmin ildə firmada tətbiq edilən torna dəzgahlarının sayı 260-a çatırdı. Bununla bərabər 80 burğu, 70 iskənə və 30 üstyonuş dəzgahı və həmçinin 53 başqa dəzgah da istehsal gücünü numayiş etdirirdi.
Şəkil 2.50. Dünya sərgisində Tsimmerman pavilyonu, Paris, 1867. 1865-cı ildə Hartman firmasının nəzdində kiçik dəzgahların istehsalı üçün xüsusi sex açılır. Bu sexdə 1896-cı ildə 600 işçi çalışırdı. Alman maşınqayırmasının inkişafında dəyərli rolu olan Tsimmerman hələ Hartmandan da 10 il öncə dəzgahların istehsalına başlamışdır.
Sənaye inqilabı
Tsimmerman 1820-ci ildə Macarıstanda anadan olmuşdur. 1841- ci ildə Kemnits şəhərinə gəlməmişdən öncə, o çilingərlik öyrənmişdir. 1846-cı ildə o, alman vətəndaşlığını qəbul edir. 1846-cı ildə Tsimmerman öncə Tauşer firmasının həmmüdiri, 1848-ci ildən isə ayrıca fəaliyyət göstərən maşınqayırma müəssisəsinin sahibi olur. Bu ildən onun firması dəzgahqayırma sahəsi üzrə ixtisaslaşır. O, yeni tikilmiş binada 50 fəhlə ilə işə başlayaraq tədricən inkişaf edir. 1863-cü ildə onun firmasında 500, 1868-ci ildə isə artıq 1000 nəfər çalışırdı [2.33].
1848 − 1872-ci illər ərzində Tsimmermanın firması 11000 dəzgah istehsal edir. Bunun yalnız bir hissəsi (təxminən 25%) Almaniya üçün, yerdə qalanları isə Rusiya, Avstriya, İngiltərə və Cənubi Amerika üçün istehsal olunmuşdur. 1862-ci ildə Londonda, 1867-ci ildə Parisdə və 1873-cü ildə Vyanada keçirilən dünya sərgilərində texnikanın nümayiş etdirilməsindən sonra, Kemnits dəzgahqayırmasının şöhrəti daha da artmışdır (şəkil 2.50). Burada nümayiş etdirilən torna və yonma dəzgahları münsiflər tərəfindən ən yaxşı dəzgah adına layiq görülür.
Şəkil 2.51. Çarx frezləmə dəzgahı, 1861. Sənaye inqilabı
Əsasən torna və frez dəzgahları qonaqların diqqətini cəlb etmişdir (şəkil 2.51−2.53). Vyanada keçirilən sərgidə Hartman da öz firmasının məhsullarını “Kemnitsdə Saksoniya dəzgah fabriki” pavilyonunda nümayiş etdirmişdir. O, sərgiyə əsasən deşmə, yonma və xüsusi dəzgahlar çıxarmışdır. Bu dəzgahlar da konstruktiv quruluşu və tiplərinə görə böyük maraq doğurmuşdur. Hartman firmasının düzəltdiyi, çəkisi 9t olan ən böyük üfüqi deşmə və frez dəzgahları dəzgahqayırmada yeni ölçü nümayiş etdirirdi. Hartman və Tsimmerman firmalarının uğurları Kemnitsdə başqa yeni firmaların yaranmasına təkan vermişdir. Beləliklə, Kemnits X Ι X əsrin
ikinci yarısında alman dəzgahqayırmasının mərkəzinə çevrilmişdir.
Şəkil 2.52. Üstyonuş dəzgahı, 1862. Bu ərəfədə Almaniyanın başqa regionlarında da sənayenin inkişafı sayəsində yaranan tələblərə cavab vermək üçün bir çox maşınqayırma müəssisələri təşkil edilmişdir. X Ι X əsrin ortalarında maşınqayırma sahəsində yaranan fabrik və sexlərin həm kəmiyyətcə, həm də keyfiy- Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|