Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı
Yayma üsulu hələ XVI əsrdən məlum idi. Su çarxları ilə hərəkətə gətirilən yayma vallarının köməyi ilə külçə şəklinə salınmış metaldan yastı profilli hissələrlə bərabər, çarxlar üçün üzükformalı poladlar da hazırlanırdı. XIX əsrdə bu üsul daha da təkmilləşdirilərək ayrıca sənaye sahəsinə çevrilmişdir. Bu, bir tərəfdən maşınqayırmanın inkişafı ilə, digər tərəfdən buxar maşınlarının sənayedə güc mənbələri kimi tətbiq edilməsi ilə bağlı idi. Bu dövrdə üç növ yayma axın xətləri mövcud idi: Blok, lövhə və profil. XIX əsrin 30-cu illərində Avropanın bir sıra sənaye ölkələrində qatar üçün dəmir yolu xətlərinin yaymaqla emalına başlanır. 50-ci illərdə isə Almaniyada artıq dəmir yolu üçün böyük çarxları yayan axın xətti mövcud idi. 70-ci illərə qədər yayma sahəsində bir sıra ixtiralar edilib praktikada tətbiq edilmişdir. 1856-cı ildə isveç O.Karlsund ilk dəfə olaraq “trio” yayma başlığını işləyib tətbiq edir. Burada pəstah fasiləsiz olaraq yayma başlığına verilə bilirdi. 1857-ci ildə Bessemer iki fırlanan diyircək arasındakı kiçik məsaməyə maye halda olan metalı tökməklə yaymaq üçün dəzgah layihələndirir (şəkil 2.58).
Şəkil 2.58. Maye halda yayma üçün Bessemer dəzgahı. Sənaye inqilabı
Bu dəzgahda ilk dəfə olaraq qalınlığı 1 mm və eni 1,2 m olan metal lövhə alınır. Bir prosesdə tökmə, kristallaşma və deformasiya inteqrasiya edilmişdir. Bu proses geniş praktiki tətbiqini tapmasa da, yayma texnologiyasının elmi-texniki əsaslarının işlənməsində böyük rol oynamışdır [2.45, 2.46]. 1862-ci ildə ingilis mexaniki Corc Bedson (ingl. George Bedson) məftil istehsal etmək üçün axın xəttini təklif edir. Bu xəttdə pəstah avtomatik mexanizmin köməyi ilə fasiləsiz olaraq bir cüt diyircəkdən başqasına, daha tez fırlanan cütlərə ötürülürdü (şəkil 2.59). Bedsonun axın xəttində 16 yayma cütü yerləşdirilmişdir və bu başlıqlar öz vəziyyətlərini dəyişəbilmə qabiliyyətinə malik idilər. Bu dəzgahda 25 funtluq metal pəstahı yaymaq üçün 15 saniyə vaxt tələb olunurdu [2.47].
Şəkil 2.59. Bedsonun fasiləsiz yayma dəzgahı.
Yayma texnologiyası ilə bərabər, metalların dartma texnologiyası da inkişaf edirdi. 1871-ci ildə ingilis mühəndisləri olan Vuds qardaşları tərəfindən ilk fasiləsiz məftildartma maşını ixtira edilir. Bu maşınların Sənaye inqilabı
məhsuldarlığı adilərdən 10 dəfə artıq idi [2.47]. 1888-ci ildə Qlasqoda keçirilən sərgidə dəzgahda hazırlanmış, en kəsiyi 0,04 − 0,23 mm arasında olan məftillər nümayiş etdirilmişdir. X Ι X əsrin ikinci yarısında boru və böyük profillərin emalında tətbiq olunan dartma texnikasında da dəyişiklik baş verir. Burada kolba və zəncirlə işləyən dartma maşınları işlənib praktikada tətbiq edilir. Maşınqayırmada tətbiq edilən boru və yastı profilli hissələrə artan tələbat, dartma texnologiyasının inkişafında böyük rol oynamışdır. Texniki tərəqqi döymə texnikasından da yan keçməmişdir. Yaymanın sürətli inkişafı döymə texnologiyasını sıxışdırmağa başlamışdır. Buna baxmayaraq, döymə inkişaf edərək maşınqayırmanın bir çox sahələrində tətbiq tapmışdır. X Ι X əsrin ortalarında Nasmifin ixtira etdiyi çəkic döymədə geniş tətbiq olunduğu halda, X Ι X əsrin ikinci yarısında sənayedə yaranmış vəziyyət yeni çəkic konstruksiyalarının işlənməsinə gətirib çıxartmışdır. Böyük hissələrin emalında düşən çəkiclərin tətbiqi çətinliklər yaratdığına görə, mühəndislər yeni tip çəkic mexanizminin, hidravlik preslər üzərində işləməyə başlamışlar. Hidravlik preslər çəkiclərin tətbiqindəki çatışmamazlıqları aradan qaldırmışlar. İlk dəfə olaraq hidravlik presslərin düzəldilməsi ideyasını ingilis mühəndisi Brama vermişdir. Praktikada tətbiq oluna bilən ilk press isə 1820-ci ildə T.Burr tərəfindən işlənmişdir. O, ilk dəfə olaraq bu yolla sənayenin müxtəlif sahələri üçün hissələrin hazırlanmasının perspektivliyini göstərmişdi. T.Burrun gördüyü işlərdən sonra tökmə sahəsində çalışan mühəndislərin bu texnologiyaya marağı daha da artır. Presslərin döymə və ştamplamada tətbiqi X Ι X əsrin ikinci yarısına təsadüf edir. 1851-ci ildə Londonda, dünya sərgisində 4 silindrli press nümayiş etdirilmişdir. 1859 − 1861-ci illərdə avstriyalı mühəndis Hasvell qatar istehsal edən bir zavodda buxar lokomotivlərinin hissələrinin hazırlanması üçün preslə işləyən ştamplama prosesini işləyir. Onun pressi iki gedişli, diametri 1,2 m olan buxar maşını ilə hərəkətə gətirilən nasoslardan vurulan su ilə işləyirdi. Bu pressin silindrinə su 400 kPa təzyiqlə verilirdi. Hasvellin düzəltdiyi ilk çəkiclər 7, 10 və 12 MN gücü-
Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|