Materializm kontra ezoteryka. Drugie pokolenie pozytywistów wobec spraw "nie z tego świata"
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Poza kontrolą umysłu. Nadprzyrodzoność w świecie fikcji 392
w tradycji katolickiej oczyszczenie, wyrzeczenie się złych mocy – nie wymazuje ta- jemniczego wpływu Żydówki na Antoniego. Narrator sugeruje zresztą jednoznacznie, że owa fascynacja może być skutkiem działania wyższych, niezidentyfikowanych mo- cy, stwierdzając: „Był to jakiś urok, który zdawał się […] magicznym czarem przyku- wać do tej głowy, z której spływała kaskada iluzji” 193 .
cych w opisie rolę amplifikacyjną i zawierających określone konotacje. Nawiązanie do elementów odnoszących się bezpośrednio do obszaru „czarostwa” ogniskuje się tutaj wokół dwóch zasadniczych aspektów. Pierwszy z nich stanowi aluzja do wywodzącej się ze średniowiecza koncepcji Żyda-maga, a więc osoby nawiązującej świadome i pod- parte wiedzą tajemną kontakty ze światem nadprzyrodzonym, co zresztą znakomicie wpisuje się w tradycje semickie. Jak bowiem dowodzi Alan Unterman: […] nauka żydowska nie potępia wszystkich praktyk magicznych i pewne rodzaje białej magii, szczegól- nie związane z uzdrawianiem, mieściły się przynajmniej na granicy dopuszczalności, o ile nie pociągały za sobą posługiwania się duchami nieczystymi lub demonami. Co więcej, niektórzy mędrcy angażowali się w magiczne próby sił z czarnoksiężnikami nieżydowskimi. W średniowieczu przewijające się w ob- rębie religii ludowe wątki magiczne spotęgowała kabała, potwierdzając, że świat nękają ciągle demo- niczne moce […]. Legendy o magicznych wyczynach cadyków znalazły się w centrum chasydzkiej tra- dycji i ludowej mądrości. Tym sposobem w czasach poprzedzających epokę współczesną uległa zama- zaniu granica oddzielająca „zakazane sposoby Amorytów”, jak nazywano czarną magię, od ludowej ma- gii judaizmu, która przenikała nawet do systemu halachy 194
. Fakt ten, w połączeniu z negatywnym postrzeganiem Żydów przez Inkwizycję, która dążyła do ich eliminacji jako „heretyków” 195
(a zatarcie z czasem różnicy po- między „herezją” a „czarostwem” spowodowało brak rozróżnienia pomiędzy jednym a drugim i wywołało określone skojarzenia dotyczące oskarżeń i procesów o czary 196
) spowodował narastanie nieufności społecznej. Wszystkie te czynniki doprowadziły
Ibid., t. II, s. 136. 194
1998, s. 166. 195
Por.: J. Edwards, Inkwizycja hiszpańska, z ang. przeł. M. Urbański, Warszawa 2002, s. 37–58. Żydzi, jako grupa społeczna stanowiąca odłam religijny podlegali licznym represjom, głównie politycznym, ale wynikającym także z przyczyn eko- nomicznych. Jak konstatuje też Jean-Michelle Sallmann „każda nagonka na Żydów – na przykład wtedy, gdy chciano ich wypędzić, by skonfiskować ich majątki na rzecz skarbca królewskiego – wywoływała podobne oskarżenia. Termin «sabat» lub jego synonim «synagoga», często używany w dokumentach francuskojęzycznych, pochodzi oczywiście z okresu pierwszych prześladowań Żydów […]. Epidemie chętnie przypisywano […] zorganizowanemu działaniu pew- nych grup społecznych, najczęściej Żydów, które oskarżano o zatruwanie studni lub smarowanie tłuszczem klamek drzwi i murów domostw, by ułatwić rozprzestrzenianie się zakażenia” (Czarownice…, s. 25). 196
Zob.: J.-M. Sallman, op. cit., s. 15, 18-19. 393 Materializm kontra ezoteryka
do ukształtowania się charakterystycznego wizerunku Żyda jako człowieka wtajem- niczonego czy zaangażowanego w działalność magiczną. Drugim z kolei aspektem wiążącym się z określeniem „magiczny czar” Żydówki jest sugerowany wizerunek czarownicy-kobiety fatalnej, czarodziejki-uwodzicielki, funkcjonujący w kulturze w rozmaitych wcieleniach, od Lilit począwszy. Ta ostatnia zresztą zajmuje w mitologii żydowskiej miejsce szczególne i postrzegana jest jako pani złych mocy: „[…] jest [bowiem] oblubienicą Samaela, pana złych mocy sitra archa. Lilit to uwodzicielska postać z długimi włosami, która fruwa nocą jak sowa, napadając na śpiących mężczyzn, by rodzić demoniątka spłodzone przez nich” 197
. Tożsamość niektórych cech czarownicy z atrybutami Trejny wywołuje jedno- znaczne asocjacje, zwłaszcza, jeśli wziąć pod uwagę także tradycyjnie wskazywane do- minanty osobowościowe każdej niemal wiedźmy. Skłonność do uwodzenia czy po- wodowania mężczyznami za pomocą instynktów erotycznych, silna więź seksualna z demonami stanowiły niemal najistotniejsze cechy czarownic, uwypuklane między innymi przez sztuki plastyczne 198
. Wyraźne nawiązanie Zapolskiej do właściwości czarownicy, a także do mitologii i kulturowego wizerunku wiedźmy, pozwoliło na wykreowanie znamiennego portretu już nie tylko kobiety fatalnej, lecz także istoty wywodzącej się z przestrzeni opanowanych przez złe moce. Nie mniej demoniczna wydaje się postać Lesliego van Torpa z powieści Hajoty
negatywnym, niesamowitym. Tytułowa bohaterka z nieznanych i niezrozumiałych dla siebie powodów porzuca dotychczasową spokojną egzystencję i ucieka z Ameryka- ninem. Niewytłumaczalna siła, która przyciąga ją do Lesliego, stanowi element nad- naturalny, nie z tego świata. Rosa konstatuje: „On na mnie rzucił zły urok. […] Cztery lata z nim przeżyłam i nigdy nie mogłam się z tą jego szatańską mocą oswoić. Może to mnie przy nim trzymało?… Bo nie jego pieniądze… nie” 199
.
197
A. Unterman, Lilit. W: A. Unterman, op. cit., s. 158. 198
„W okresie polowań na czarownice w Europie, artyści ulegali pokusie kojarzenia z czarami i czarownicami elementów ero- tycznych, malując na swoich obrazach nie tylko stare, przerażające wiedźmy, lecz także młode, ponętne kobiety, których moc i diabelska siła polegała głównie na ich zmysłowości. Jeden z najwcześniejszych, jednocześnie najbardziej charaktery- stycznych wizerunków takiej właśnie czarownicy pochodzi z XV wieku i jest dziełem nieznanego malarza nadreńskiego. Obraz, zwany często Czarem miłości, ilustruje dobrze znaną tezę, iż czarownica jest w stanie obudzić miłość i pożądanie w każdym mężczyźnie, którego tylko zapragnie […]. Najwięksi mistrzowie pędzla łączyli w swoich dziełach elementy magii i czarów z erotyzmem, jak gdyby dla podkreślenia «magicznego i czarownego» charakteru miłości oraz ślepego «zaurocze- nia», jakie potrafi ona wywołać. Leonardo da Vinci namalował na jednym ze swoich obrazów czarownicę o ponętnych kształ- tach uprawiającą czary w towarzystwie młodej asystentki. […] Cała scena przesycona jest elementami erotycznymi i magicz- nymi. Erotyzm i magia były dla wielkiego włoskiego mistrza rodzajem obsesji” (O. S. Rachleff, op. cit., s. 125–126.). 199
Hajota [H. Pajzderska], Rosa Nieves, Lublin 1925, s. 238. Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|