Materiallar qarshiligi

Siqilish va choʻzilish (materiallar qarshiligida) — boʻylama (siquvchi va choʻzuvchi) kuchlar taʼsirida sterjen (toʻsin)ning deformatsiyalanishi (qarang Deformatsiya). S. va ch.da sterjenning d/ ga qisqarishi (yoki uzayishi) koʻndalang oʻlchamlariga uncha taʼsir qilmaydi. Sterjenning koʻndalang (oʻqiga tik) kesimlarida fakat normal kuchlanishlar o paydo boʻladi. Oddiy (oʻq boʻylab) S. va ch.da bu kuchlanishlar sterjen kesimida tekis taqsimlanadi: a = u (R — boʻylama kuch, Gʻ— koʻndalang kesim). S. va ch. materiallarning muhim mexanik xossalari boʻlib, xalq xoʻjaligining barcha tarmoqlarida (mahsulotlar tayyorlash, bino va inshootlar, koʻpriklar qurish, mashina va stanoklar yasash uchun materiallar tanlashda) albatta hisobga olinadi. Sterjenning ikki uchi mustahkam biriktirilganligi sababli uning umumiy uzunligi o‘zgarmaydi, ya’ni Д/ = 0- Sterjenning yuqori qismi muvozanatidan N AC = RA, pastki qismi muvozanatidan N U( = -R B topiladi. Guk qonuniga ko‘ra N 4C va N IIC ichki elastik kuchlar ta’siridagi deformatsiya quyidagi ifodadan aniqlanadi: IR B 2. M - Nac° I Nm:(i RAa RBe Masala shartiga ko‘ra EA RAa RBe EA EA EA EA EA izlagan qo'shimcha tenglama kelib chiqadi: R a -R .e =0 . - 0, bulami EA ga qisqartirsak, biz (b) Ra =-a + e a + e Bo‘ylama kuchlar (zo'riqishlar) epyurasi 2.19-rasm, b da tasvirlangan. 2. Deformatsiyalanmaydigan bikr brus uch sterjen vositasida shipga osib qo‘yilgan (2.20-rasm, a) 1 - mis sterjenning kesimi 1 sm2; 2 - poMat sterjenning kesimi 1,5 sm2; 3 - alumin sterjenning kesimi 2 sm2. Sterjenlardagi kuchlanishlami aniqlash talab etiladi. 0.3м I 0.73m Ғ=30Ш 2.20-rasm . Bikr brusga F yuk qo‘yilgan, barcha sterjenlar cho‘zilishga ishlaydi, deb faraz etamiz. Sterjenlaming deformatsiya holati (2.20-b rasm) da tasvirlangan. Sterjenlardagi noma’lum zo‘riqishlar (N,;'N2;N3)ni aniqlash uchun statikaning quyidagi ikkita muvozanat tenglamasidan foydalanamiz:
9.Cho’zilish va siqilishda bo’ylama deformatsiya.guk qonuni
. Hajmiy kuchlanish holatida deformatsiyalar. Umumlashgan Guk qonuni Chiziqli kuchlanish holatida boMgan elementning oddiy cho‘zilish - siqilishdagi bo‘ylama nisbiy deformatsiyasi a Ko‘ndalang nisbiy deformatsiyasi esa s' = - / / — E (4.12) (4.13) formula bilan ifodalanishini ko‘rib o‘tgan edik. Bu formulalar Guk qonunining chiziqli kuchlanish holatidagi ifodasi edi. Mazkur paragrafda Guk qonunining hajmiy kuchlanish holatidagi ifodasi bilan tanishamiz. Tomonlari a,b,c boMgan to‘rtburchakli parallelepipedning deformatsiyalarini ko‘rib chiqamiz (4.9-rasm). Parallelepipedning tomonlariga ct,,ct2, (73 bosh kuchlanishlar ta’sir etadi. 4.9-rasm deformatsiya natijasida elementning qirralari uzayib, a+ Да; b+ Д b; с+Дс qiymatga ega boMadi. U holda bosh yo'nalishlarga mos boMgan bosh uzayishlar quyidagi ko‘rinishda ifodalanadi: Aa Ab Ac > ■ £■, -------= --------- 2 L ’ 3 а о с Kuchlar ta’sirining mustaqilligi prinsipiga ko‘ra ma’lum yo‘nalishdagi (masalan, cr, yo‘nalishdagi) toMa nisbiy uzayish alohida nisbiy deformatsiyalar yigMndisiga teng boMadi: f , = e( + e " + s '" bu yerda el ~ faqat ст, ning ta’sirida (ct2 = 0; c 3=0) va ст, ning yo‘nalishida vujudga keladigan nisbiy uzayish; e" - o‘sha yo‘na!ishda, ammo faqat ct2 ning ta’sirida vujudga keladigan nisbiy uzayish; =- CTj ta’sirida vujudga keladigan uzayish.
10. ko’ndalang deformatsiya yiladi. Sterjen uzunligining o'zgarishi natijasida uning ko'ndalang kesim o'lchamlari ham o ‘zgaradi: cho’zilislida ko‘ndalang kesim o‘IchamIari kamayadi, siqilishda esa ortadi. Bularga ko'ndalang deformatsiyalar deyiladi. 68 Agar cho'zilish (siqilish) paytida k o ‘ndalang kesimning o ‘lchami Ab = b-b¡ yoki Д b=bx- b qiymatga o'zgarsa, u holda nisbiy ko‘ndalang dcformatsiya quyidagicha bo'ladi: e = Ab T 'yiladi. Sterjen uzunligining o'zgarishi natijasida uning ko'ndalang kesim o'lchamlari ham o ‘zgaradi: cho’zilislida ko‘ndalang kesim o‘IchamIari kamayadi, siqilishda esa ortadi. Bularga ko'ndalang deformatsiyalar deyiladi. 68 Agar cho'zilish (siqilish) paytida k o ‘ndalang kesimning o ‘lchami Ab = b-b¡ yoki Д b=bx- b qiymatga o'zgarsa, u holda nisbiy ko‘ndalang dcformatsiya quyidagicha bo'ladi: e = Ab T '
11.Cho’zilish va siqilishda sterjenlarni mustahkamlikka hisoblash
cho‘ zilishda to ‘liq y o ki absolut uzayish, siqilishda esa to'liq yoki absolut qisqarish deb ataladi. A bsolut uzayishni sterjenning dastlabki uzunligiga nisbati e = Al/l bo‘ylama nisbiy (leformatsiya yo ki nisbiy uzayish deb ataladi. N isb iy uzayishning oMcham b irlig i y o ‘q, oMchamsiz son. K o ‘ pincha foizlarda belgilanadi: e = — -100% = e-100% I K o ‘ ndalang deform atsiyalar ham shunga o'xshash topiladi (2,1-rasm, d); a oMcham y o ‘nalishi bo‘yicha s\ = Aa/a\ b oMcham yo ‘ nalishi b o 'yicha s\ -- A e /e . M a n fiy ishora cho‘ zilishda ko'ndalang oMchamlar qisqarishini anglatadi. Izotrop m ateriallar uchun ko ‘ndalang deform atsiyalar har ik k i yo ‘ nalishda b ir x il boMadi: s\= el= ex B u yerda ham E‘ oMchamsiz sondir. e va s ’ chiziqli deformatsiyalar deb ham yu ritila d i. C ho‘zilish va siqilishda k o ‘ ndalang nisbiy deform atsiyaning bo‘ylama nisbiy deformatsiyaga nisbatini k o ‘ ndalang d e fo rm a tsiya k o e ffits ie n ti yoki Puasson koeffitsienti deb ataladi:
12.Cho’zilish va siqilishda sterjenlarni normal kuchlanishlaga nisbatan mustahkamlik sharti
K uchlanishning oMchami SGS sistemasida kg/sm 2 yoki kg/m m 2 Xalqaro oMchov b irlik la ri sistemasi SI da asosiy b irlik H /m 2 yoki Pa (Paskal) bilan ifodalandi. Ushbu kuchlanish, tashqi kuch F singari, kesim yuzasiga tik y o ‘nalganligi sababli normal kuchlanish deb ataladi. P rizm atik sterjen siqilishga ishlaganda ham norm al kuchlanish ana shu form ula orqali aniqlanadi,faqat ishorasi m anfiy boMadi. K onstruksiya elementlarida vujudga keladigan kuchlar va deformatsiyalar o ‘zaro bogMiq m iqdorlardir: kuch boMmasa - deformatsiya boMmaydi; deform atsiya boMmasa - kuchlanish boMmaydi. Y u k ortgan sari egilishning (deform atsiyaning) ortishini, yuk kamaygan sari egilishning kam ayishini 1678- y ild a ingliz o lim i Robert G uk tajriba yoMi bilan aniqlagan va o ‘ zining mashhur qonunini yaratgan. Guk qonuniga m uvofiq deformatsiya kuchga to ‘g‘ ri proporsionaldir. C ho‘ zilish va siqilishda bu qonun quyidagicha ifodalanadi: a = Ее. (2.3) A m m o bu proporsionallikning chegarasi bor. K uchlanishning qiym ati orta borib, m a’ lum nuqtaga yetganda proporsionallik buziladi. A na shu nuqta proporsionallik chegarasi deb atalib, tu rli m ateriallar uchun ta jrib a yoMi bilan aniqlanadi. (2.3) fo rm u la tarkibiga kiruvchi E ko e ffitsie n ti b irin ch i tu r elastiklik moduli y o ki buni fan olam iga olib kirgan o lim nom i bilan Yung moduli deb ataladi. Y e ning oMcham b irlig i kuchlanishniki bilan b ir x il ekanligi form uIadan k o ‘ rin ib tu rib d i. B uning sababi e oMchamsiz sondir
13.Cho’zilish va siqilishdeformatsiyalarida hususiy og’irlikni etiborga olish
K uchlanishning oMchami SGS sistemasida kg/sm 2 yoki kg/m m 2 Xalqaro oMchov b irlik la ri sistemasi SI da asosiy b irlik H /m 2 yoki Pa (Paskal) bilan ifodalandi. Ushbu kuchlanish, tashqi kuch F singari, kesim yuzasiga tik y o ‘nalganligi sababli normal kuchlanish deb ataladi. P rizm atik sterjen siqilishga ishlaganda ham norm al kuchlanish ana shu form ula orqali aniqlanadi,faqat ishorasi m anfiy boMadi. K onstruksiya elementlarida vujudga keladigan kuchlar va deformatsiyalar o ‘zaro bogMiq m iqdorlardir: kuch boMmasa - deformatsiya boMmaydi; deform atsiya boMmasa - kuchlanish boMmaydi. Y u k ortgan sari egilishning (deform atsiyaning) ortishini, yuk kamaygan sari egilishning kam ayishini 1678- y ild a ingliz o lim i Robert G uk tajriba yoMi bilan aniqlagan va o ‘ zining mashhur
qonunini yaratgan. Guk qonuniga m uvofiq deformatsiya kuchga to ‘g‘ ri proporsionaldir. C ho‘ zilish va siqilishda bu qonun quyidagicha ifodalanadi: a = Ее.
14.Teng qarshilikli buruslar
Teng qarshilik ко‘rsatuvchi sterjenlar. Ko'ndalang kesimi o‘zgarmas boMgan steijenda kuchlanishlar xususiy ogMrlik hisobga olinganda faqat xavfli kesimdagina ruxsat etilgan normal kuchlanishga teng boMgan kuchlanish vujudga keladi. Boshqa kesimlarda kuchlanish kamroq boMadi. Demak materialning bir qismi behuda sarflanadi. Ammo sterjen kesim'arini shunday tanlash mumkinki, barcha kesimlardagi kuchlanish bir xil boMsin. Bunday kesimli sterjenlar teng qarshilik ко 'rsatuvchi sterjenlar deb ataladi. Masala ana shu o‘zgaruvchan kesim yuzani aniqlashdan iborat Muhandislik amaliyotida balkalarni bikrlikka (жесткость) hisoblash ham talab etiladi. Bu masalani hal etish uchun balka turli tashqi kuchlar ta’sirida qay darajada egilishini bilishimiz zarur. Egilish miqdorini (solqiligini) aniqlash yo‘llarini bilishimiz, statik noaniq masalalarni yechishda ham kerak bo'ladi. Ushbu bobda ana shularni o'rganamiz. Tekis egilish holatidagi oddiy balkaning deformatsiyasini tahlil qilamiz. Balkaga qo‘yilgan tashqi kuch F balkaning bo‘ylama tekisligi bo'ylab yo‘nalib, uning bosh inersiya o ‘qlari yo‘nalishida ta’sir etadi, deb faraz etayIik Brusga qo‘yilgan tashqi kuchlar tizimi tayanchlarda reaksiya kuchlarini hosil qiladi; natijada brus muvozanat holatida bo‘ladi
15.pog’onali sterjinlar CHo’zilgan yoki siqilagan konstruktsiyalar mustaxkam ishlashi uchun ulardan xosil bo’ladigan eng katta normal kuchlanish shu konstruktsiya materiali uchun ruxsat etilagan normal kuchlanishdan ortib ketmasligi zarur. Konstruktsiyaning yemirilmay uzoq vaqt havfsiz ishlashini ta’minlamaydigan eng katta kuchlanish ruxsat etilgan kuchlanish deyiladi. Ruhsat ], yokietilgan normal kuchlanish [ a dm bilan belgilanadi. Agar material cho’zilish yoki siqishga turlicha qarshilik ko’rsatsa, ruxsat etilgan kuchlanishlar ham tegishlicha ], bilan belgilanadi. SHunday qilib, cho’zilgan yoki siqilgan sterjenlarning mustaxkamlik sharti quydagicha yoziladi: A maxNmax    
16.Cho’zilish va siqilishda statik aniqmas masalalar
i. Noma’lumlar sonini tenglamalar soniga tenglashtirish uchun qo‘shimcha tenglamalar tuzish talab etiladi. Ana shunday sistemalar statik noaniq sistemalar deb ataladi. Bog'lanish deganda nuqtalar va kesimlarning o ‘zaro qo‘zg‘alishiga qarshilik kursatuvchi har qanday to‘siq tushuniladi. «Ortiqcha» bog‘lanish atamasi bogManishning keraksizligini emas, balki «keragidan ortiqcha» ekanligini anglatadi. Agar statik noaniq sistemadagi ortiqcha bogManishlar tashlab yuborilsa, u holda statik aniq, geometrik o‘zgarmas sistema hosil boMadi. Demak, ortiqcha bog‘lanishlar soni sistemaning statik noaniqlik darajasini belgilar ekan. Sistemalar shartli ravishda tashqi va ichki statik noaniq sistemalarga ajratiladi.. Bularning farqiga yetish uchun har ikkala ramaning noma’lum reaksiyalarini tahlil etamiz. 10.1-rasm, b-da oltita noma’lum tayanch reaksiyalari ko'rsatilgan. Shulardan uchtasi statikaning muvozanat tenglamalaridan topilsa, qolgan uchtasi statika uchun «ortiqcha» bo‘lib qolad Tekshirilayotgan obyektlarning tayanchlarida hosil boiuvchi reaksiya kuchlarini va ularning ixtiyoriy kesimlaridagi ichki kuchlarni faqat statikaning muvozanat tenglainalari yordamida aniqlash mumkin bo'lgan masalalar Statik aniq masalalar deyiladi. Aksincha, reaksiya kuchlari va ichki kuchlarni statikaning muvozanat tenglamalari yordamida aniqlash mumkin bo‘lmagan masalalar Statik aniqmas masalalar deyiladi. Barcha Statik aniqmas konstruksiyalar «ortiqcha» bog‘lanishlarga, ya'ni noma'lum zo‘riqish yoki tayanch reaksiyalariga ega boiadi. Garchi bu bog‘lanishlar konstruksiyalarning geometrik o‘zgarmasligi va muvozanatini ta'minlash uchun zarur bo‘lmasada, ularning mustahkamligi, bikrligi va ustuvorligini oshirish uchun xizmat qiladi. Ortiqcha bog‘lanishlarni aniqlashda statika tenglamalaridan tashqari qo‘shimcha tenglamalar ham tuzish zarur. M asalaning Statik aniqm aslik darajasi undagi ortiqcha noma'lumlarning soni bilan belgilanadi. M asalan, ortiqcha nom a'lum lar soni ikkita bo'lganda masala ikki marta Statik aniqmas deb hisoblanadi. Bunday masalani yechish uchun statikaning muvozanat tenglamalariga qo‘shimcha ravishda yana ikkita qo'shimcha tenglama tuzish kifoya. Statik aniqmas masalalami yechishning umumiy rejasi quyidagi tartibda olib boriladi: i
17.Montaj kuchlanishlar
Birlik yuzaga ta'sir etuvchi ichki kuchga mexanik kuchlanish yoki qisqacha kuchlanish deyiladi. Faraz qilaylik, tekshirilayotgan kesimning biror nuqtasi atrofidan olingan A A elementar yuzachaga ichki kuchlarning teng ta'sir etuvchisi AR qo'yilgan bo'lsin (1.10 a-shakl). a) b) 1.10-shakl. Ichki kuchlar teng ta'sir etuvchisining elementar yuzacha yuzasiga nisbati o ‘rtacha kuchlanish deyilib, quyidagicha ifodalanadi: AR ~ AA (1.4) Demak, kuchlanish kesim yuza birligiga to ‘g‘ri keluvchi ichki kuch boiib, yo'nalishi AA -> 0 dagi AR ning chekli yo'nalishiga mos keluvchi vektor kattalik ekan. To‘la kuchlanish quyidagicha aniqlanadi: AR p - lim — . fi 5) Kuchlanishlar Pa, MPa lar bilan o'lchanadi. ajratilgan qismga qo ‘yilgan tashqi kuch va reaksiya kuchlaridan ko ‘ndalang kesim normaliga mos keluvchi o ‘qqa nisbatan olingan proeksiyalarning algebraik y ig ‘indisi bo ‘y lama kuch deyiladi; - ajratilgan qismga qo‘yilgan tashqi kuch va reaksiya kuchlaridan markaziy bosh inersiya' o'qlari ox va oy larga nisbatan olingan proeksiyalarning algebraik y ig ‘indisi k o ‘ndalang kuch deyiladi; - ajratilgan qismga qo‘yilgan tashqi kuch va reaksiya kuchlaridan k o ‘ndalang kesim og‘irlik markaziga nisbatan olingan momentlarning algebraik y ig ‘indisi markaziy bosh inersiya o ‘qlariga nisbatan eguvchi moment yoki qisqacha, eguvchi moment deyiladi; - ajratilgan qismga qo‘yilgan tashqi kuch va reaksiya kuchlaridan k o ‘ndalang kesim normaliga mos keluvchi o ‘qqa nisbatan olingan momentlarning algebraik yig ‘indisi burovchi moment deyiladi. Kesimlarda hosil boiuvchi ichki kuch omillari mazkur jismning deformatsiyalanish va kuchlanish holatlari bilan uzviy bogiiqdir
18.Haroratning uzgarishi natijasida hosil bo’ladigan kuchlanishlar
Cho‘zilish yoki siqilishda deformatsiyaning potensial energiyasi statik ravishda qo‘yilgan kuchning bajargan ishini aniqlash uchun mazkur kuchning oxirgi qiymatini mutlaq deformatsiyaning oxirgi qiymati yarmiga ko‘paytirish lozim. Agar sterjen kesimlaridagi kuchlanishlar elastiklik chegarasidan ortib ketmasa, kuchning ta'siri olingandan keyin u o‘zining dastlabki geometrik shakliga to‘liq qaytadi; bu jarayon albatta, sterjen materialida to‘plangan deformatsiyaning potensial energiyasi hisobiga amalga oshadi. Umumiy holda, F kuchning bajargan ishi energiyaning saqlanish qonuniga ko‘ra, zarralarning kinetik va deformatsiyaning potensial energiyasiga aylanadi: W = K+U. (III. 19) Kuch statik ravishda ta'sir etganligi sababli sterjen zarralarining tezligi taxminan nolga teng deb olinadi, ya'ni K -0 bo‘ladi. Shu sababli, tashqi kuchning bajargan ishi miqdor jihatidan deformatsiyaning potensial energiyasiga teng boiadi:
19.Materyallarning cho’zilishga sinash.Cho’zilish diagrammasi
20.Mareryallarning mehanik harakteristikalari
21.Jisim nuqtasining kuchlanganlik holati turlar
Nuqtaning kuchlanish xolati deb, shu nuqta orkali o'tkaziladigan barcha yuzalarda paydo bo'ladigan kuchlanishlar to'plamiga aytiladi. nuqtaning kuchlanish xolati uch turga bo'linadi, ya'ni: zy=0; xа). Agar =0; bo'lsa bunday kuchlanganlik xolati chiziqli yoki bir o'qli kuchlanganlik xolati deyiladi xb). y0; z0;  =0; bo'lsa tekis yoki ikki o'qli kuchlanganlik xolati deb yuritiladi xd). Agar y0;  z0;  0. bo'lsa xajmiy yoki uch o'qli kuchlanganlik xolati deb yuritiladSterjen kesimlarida hosil bo'ladigan kuchlanishlarning miqdori va turi kesimning tashqi yuklamaga nisbatan joylashishiga bog'liq bo'lib, nuqtadan o'tuvchi kesimlardagi barcha normal va urinma kuchlanishlar birgalikda nuqtaning kuchlanish holatini ifodalaydi. Kuchlanish holatini tekshirish uchun ko'rilayotgan nuqta atrofidan 6 ta kesim o'tkazib to'g'ri burchakli elementar parallelepiped ajratamiz (2 rasm). Parallelepipedning barcha qirralari a nuqtadan o'tgani uchun, uning o'lchamlari kichraytirilsa u shu nuqtaga intiladi. Bu holda kesishuvchi tekisliklardagi kuchlanishlarni, tekshirilayotgan nuqtaga ta'sir qilayotgan kuchlanishlar deb qarash mumkin.
22.Markaziy cho’zilish yoki siqilishda sterjin o’qiga qiya kesimlardagi kuchlanishlar va ularning tahlili
Chiziqli kuchlanish holatida boMgan elementning oddiy cho‘zilish - siqilishdagi bo‘ylama nisbiy deformatsiyasi a Ko‘ndalang nisbiy deformatsiyasi esa s' = - / / — E (4.12) (4.13) formula bilan ifodalanishini ko‘rib o‘tgan edik. Bu formulalar Guk qonunining chiziqli kuchlanish holatidagi ifodasi edi. Mazkur paragrafda Guk qonunining hajmiy kuchlanish holatidagi ifodasi bilan tanishamiz. Tomonlari a,b,c boMgan to‘rtburchakli parallelepipedning deformatsiyalarini ko‘rib chiqamiz (4.9-rasm). Parallelepipedning tomonlariga ct,,ct2, (73 bosh kuchlanishlar ta’sir etadi. 4.9-rasm deformatsiya natijasida elementning qirralari uzayib, a+ Да; b+ Д b; с+Дс qiymatga ega boMadi. o‘ zilish y o ki siqilishga sinash orqali tajriba yoMi bilan aniqlanadi. M urakkab kuchlanish holatida m ustahkam likni b u zilish sharti quyidagicha ifodalanadi: o t - o ° - cho‘zilishda; |сг31 =
23.Tekislik kuchlanish holatida qiya kesim yuzalaridagi kuchlanishlar
Yuqorida analitik usulda aniqlangan kuchlanishlami grafik usulda ham aniqlash mumkinligini Otto Xristian Mor (1835-1918) isbot etgan. Uning usuli bo‘yicha kuchlanishlar qiymati va yo‘nalishi osongina aniqlanadi. Usulining mohiyati - oddiy to‘g‘ri burchakli koordinata o'qiga ma’lum diametrga ega boMgan doira qurishdan iborat. Koordinata o‘qining abssissasini о va koordinatasini x harfi bilan belgilaymiz (4.6-rasm). Agar ст o‘qini bosh normal kuchlanish (masalan, ст,) ga parallel yo‘naltirilsa, ish yanada osonlashadi. Koordinata boshidan o‘ngga va yuqoriga musbat ishorali, chapga va pastga manfiy ishorali kuchlanishlar oMchab qo‘yiladi. a o‘qiga ma’lum masshtabda ст, vaa2 kuchlanishlami ifodalovchi OA va OB kesimlami oMchab qo‘yamiz (4.6-rasm, a) 4.6-rasm, b da ст, ham ct2 ham cho‘zuvchi kuchlanish shaklida tasvirlangan. Agar kuchlanishlardan biri yoki ikkalasi siquvchi boMsa, kesmalami manfiy tomonga, ya’ni 0 dan chapga oMchab qo‘yiladi. AB kesmani aylananing diametri deb faraz etib, С markaz bo‘yicha doira chizamiz. Ana shu doira kuchlanishlar doirasi, yoki uning muallifi nomi bilan, Mor doirasi deb ataladi.
Relaksatsiya hodisasi. T o iiq deformatsiya o ‘zgarmagan holda, vaqt o ‘tgan sari namunaga ta'sir qiluvchi kuchlanishning o ‘zgarishiga relaksatsiya hodisasi deyiladi (III.1 5 -sh ak l); bu h o d isa o q ib atid a konstruksiyalardagi elastik deformatsiyalar vaqt o'tishi bilan plastik deformatsiyalarga aylana boradi. Masalan, siqib q o ‘yilgan boltda vaqt o ‘tishi bilan undagi kuchlanish kamayadi
Javohirjon.Q