Materiallar qarshiligi

1Deformatsiya (lotincha: deformatio — buzilish) (Mehanik kuchlanish): Elastik va plastik xillari bor. Chuqurroq o'rganilganda cho'zilish-siqilish, buralish, egilish va siljish turlariga bo'linadi. Jismga tasir qiluvchi kuchlarning turiga qarab deformatsiya turlarini kuzatish mumkin. Tashki kuch taʼsiri toʻxtagandan keyin deformatsiya yoʻqolsa (jism oʻz holiga qaytsa) elastik deformatsiya, saqlansa (jism oʻz holiga qaytmasa) plastik deformatsiya yuz beradi. Elastiklik va plastiklik nazariyasida qattiq jism deformatsiyasiga oid harakat va kuchlanish oʻrganiladi. Elastik deformatsiyalanuvchi qattiq jism yoʻq, har qanday qattiq jism tashqi kuch taʼsirida plastik deformatsiyalanadi. Plastik deformatsiya temperatura, tashki kuch va deformatsiya tezligiga bogʻliq. Tashqi kuch maʼlum vaqt davomida bir xil taʼsir qilib tursa, deformatsiya vaqt oʻtgan sari oʻzgara boradi; bu hodisaga yoyiluvchanlik deyiladi. Temperatura koʻtarilishi bilan yoyiluvchanlik ortadi. Tashki kuch ortib borgandagi deformatsiya aktiv (faol), tashki kuch kamayib borgandagi deformatsiya passiv (sust) deformatsiya deyiladi. Deformatsiyaning choʻzilish, siqilish, egilish, buralish xillari mavjud. Mutlaq deformatsiyaning jism boshlangʻich oʻlchami (shakli)ga nisbati nisbiy deformatsiya deyiladi. Deformatsiya qonunlari materiallar qarshiligi, puxtaligi, inshootlar mustahkamligi va h.k.ni hisoblashda tatbiq qilinadi;2) geologiyada — tektonik harakatlar natijasida tog jinslarining shakli va hajmi oʻzgarishi. Deformatsiyaga uchragan tog jinslarining tarkibi baʼ-zan butunlay oʻzgarib ketadi. Deformatsiya (lot. deformatio - o’zgarish) – jism shaklining biror kuch ta’sirida o’zgarishi, bunda jism zarralarining nisbiy holati o’zgarishiga olib keluvchi tashqi kuchlar – isitish, sovutish, namlik va b. omillar ta’sirida jism (yoki jism qismlari)ning shakli yoki o’lchamlari o’zgarishi. Qattiq jismlarda еlastik deformatsiya (deformatsiyani vujudga keltirgan ta’sir bartaraf kilingandan keyin yo’qoladigan), plastik deformatsiya uchun Guk qonuni o’rinli. Cho’zilish, siqilish, siljish, burilish, еgilish – deformatsiyaning еng oddiy turlari^[1].Tashqi kuchlar, temperaturaning oʻzgarishi va b. taʼsiri ostida jismning massasi oʻzgarmagan holda shaklining yoki hajmining oʻzgarishi, buzilishi.

6.Kuchlanishlar to’g’risida tushuncchalar
Har qanday statik noaniq sistemaning hisobi uning noaniqlik darajasini aniqlashdan boshlanadi. Shundan so‘ng asosiy sistema tanlanadi. Berilgan sistemaning asosiy sistemalari bir nechta boMishi mumkin. Hisoblash uchun shularning ichu.an eng qulayi tanlab olinadi. Keyingi hisoblar ana shu tanlangan sistema ustida olib boriladi. Xo‘sh, asosiy sistemaning o ‘zi nima va u qanday hosil qilinadi? Asosiy sistema statik aniq va geometrik o‘zgarmas boMib, u berilgan sistemadagi ortiqcha bogManishlarni tashlab yuborish yoMi bilan hosil qilinadi. Asosiy sistema hosil qilishning uch xil yoMi bor: a) ortiqcha deb qabul qilingan tayanchlar yoki tayanch sterjenlari tashlab yuboriladi; b) berilgan sistemaga sharnirlar kiritiladi; d) berilgan sistemaning biror kesimi qirqiladi. Har uchala holda ham amalda ortiqcha bog‘lanishlar tashlab yuborilgan deb hisoblanadi. Shundan so‘ng, berilgan sistemaning dastlabki muvozanat holatini tiklash maqsadida yo‘qotilgan bog‘lanishlar o‘rniga ularning vazifasini bajaruvchi noma’lum kuchlar (X, X 2, X 3 va h. k.) qo'yiladi.
7.Materyallar qarshiligining asosiy gipotezalar
M ateriallar qarshiligi fani rivojlanish ja rayonining dastlabki bosqichlarida mustaqil fan boMmay, um um iy m exanikaning ta rkib iy qism laridan b in boMgan. B inobarin, um um iy mexanikaning ib tid o iy davrlardan boshlab hozirgi davrgacha boMgan ta rixi m ateriallar qarshiligiga ham bevosita aloqadordirM ateriallar qarshiligi fanida m atritsalar statik aniq va noaniq balka, ferma, arka, rama va boshqa konstruksiyalarni hisoblashda keng qoM laniladi. M atritsalar eng m urakkab hisoblarni E H M ga program m alashtirishda o‘ zining ixcham va y a x litlig i hamda universalligi bilan ajralib turadi. E H M va hisoblash m atematikasi rivojlangan sari m atritsalar qurilish m exanikasining barcha boM im lariga jadal sur’ atda kirib bormoqda. Masalan, M aksvel teoremasiga asosan m ateriallar qarshiligi va q u rilish m exanikasi m asalalarida uchraydigan m atritsalarning elem entlari a(i = a n xususiyatga ega boMadi. Bunday matritsa diagonal m ateriallar qarshiligida kvadrat ko ‘ rinishiga ega boMib, diagonaliga nisbatan sim m etrik boMadi.
8.Cho’zilish va siqilishda bo’ylama kuchlar va ularning epuralarini qurish