“Матн лингвистикаси” фани бўйича ўқув қўлланма яратилмоқда
Yüklə 2,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Винокур Т.Г.
К вопросу о норме в художественной речи // Синтаксис и норма. –М.: Наука, 1974. –С. 278. 132 Йўлдошев М. Бадиий матн лингвопоэтикаси. –Тошкент: Фан, 2008.–Б.101-102. ketgan, dono, qadrdon suhbatdoshday tuyuladi. Yozuvchi bu tarzdagi ifodaning ta’sir kuchi zaifligini yaxshi bilganligi bois mazkur monologik nutqni “parchalashni” ma’qul ko‘radi. “Parchalangan” va “qayta tartiblangan” nutq ko‘rinishida Ochil buvaning ming yillik chinor daraxti qarshisidagi ruhiy holati mohirona tasvirlangan. Ikkinchi va uchinchi gap shaklida kelgan parsellyat chinorning shunchaki bir daraxt emas ( doim tirik, yoshi allaqachon mingdan oshib ketgan, dono va qadrdon suhbatdosh )ligiga, qahramon uchun nihoyatda ardoqli ekanligiga kitobxonni ishontiradi. Ko‘rinib turganidek, parsellyat gap birinchi gap tarkibidagi qaysidir bo‘lak mazmunini kengaytirish maqsadida qo‘llanilmoqda. Quyidagi misolda ham shunga o‘xshash holatni kuzatish mumkin: Botayotgan quyosh nurida uzoqdan bir nima oltinday charaqladi. Bu haykal edi. Bronzadan byust . (A. Muxtor, “Chinor”) Asosiy gap tarkibida ishlatilgan “ bir nima ”ning “nima, qanday narsa ekanligi” parsellyat gap shaklida ta’kidlanmoqda. Nemis va o‘zbek tillaridagi parsellyatsiyalangan yergash gaplarni qiyosiy o‘rgangan B.Tursunov yergash gaplar parsellyatsiyasining yuzaga kelishidagi mazmuniy-grammatik omillarni to‘rt guruhga bo‘lib tadqiq etgan: 1.Sabab-izoh mazmunli parsellyatlar. Bunday konstruksiyalar chunki, negaki, shuning uchun, shu tufayli, shu sababli kabi vositalar yordamida shakllanadi. 2.Shart mazmunli parsellyatlar. Bunday konstruksiyalar agar, bordi-yu vositalari bilan shakllanadi. 3.O‘xshatish mazmunini ifodalovchi parsellyatlar. Bunday konstruksiyalar go‘yo , go‘yoki , xuddi o‘xshatish vositalari bilan shakllanadi. 4.Maqsad mazmunini ifodalovchi parsellyatlar. Bunday konstruksiyalar toki vositasi bilan shakllanadi. 133 Shuningdek, ishda turli yordamchi so‘zlarsiz ham shakllanishi mumkin bo‘lgan parsellyativ qurilmalar haqida nazariy ma’lumot berilgan. Badiiy matnda parsellyatsiyaning, aynan, mana shunday turi alohida lingvopoetik ahamiyatga ega bo‘ladi. Ammo mazkur ishda bunday qurilmalarning badiiy nutqdagi realizatsiyasi haqida fikr yuritilmagan. Tabiiyki, mazkur tadqiqotning asosiy maqsadi bu emas, balki parsellyativ qurilmalarning sintaktik va semantik mohiyatini ikki noqarindosh tilda qiyosiy o‘rganishdan iborat bo‘lgan. 133 Yüklə 2,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|