“Матн лингвистикаси” фани бўйича ўқув қўлланма яратилмоқда
Yüklə 2,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Haydar amakimning qizini. Qo‘lingizdan kelsa!
| Йўлдошев М.
Бадиий матн ва унинг лингвопоэтик таҳлили асослари. –Тошкент: Фан, 2007. –Б.41. Parsellyatsiyalangan konstruksiyalarning substrati, aniqki, so‘zlashuvdagi ilova konstruksiyalardir.” Ma’lumki, so‘zlashuv nutqi sintaksisi o‘zining ancha “erkin”ligi bilan xarakterlanadi, unda fikr bayonidagi erkinlik jumlani bo‘laklash, uzib qo‘yish yoki muayyan qismlarni qo‘shish kabi xilma-xil sintaktik transformatsiyalarning voqelanishiga imkoniyat yaratadi. 130 Bunday sintaktik konstruksiyalar, tabiiyki, muallifning turli poetik, stilistik niyatlarini ifodalash, mantiqiy ta’kidlash, ekspressiyani kuchaytirishga xizmat qiladi. Ayni paytda jonli so‘zlashuvday tirik jarayon tasavvurini ham tug‘diradiki, bu badiiy matnning estetik ta’sirchanligi uchun juda ham muhimdir. Masalan: Uylantirmoqchimisiz? Uylantiring! Mana, men tayyorman! Munirani olib bering. Haydar amakimning qizini. Qo‘lingizdan kelsa! (E.A’zam, “Javob” qissasi). Bu parchada Munirani olib bering. Haydar amakimning qizini. Qo‘lingizdan kelsa! tarzidagi uchta jumla bir parsellyativ konstruksiyani tashkil etgan. Odatda, parsellyatni asosiy gap tarkibiga (gap strukturasidan “uzib” olingani bois) osongina qayta kiritish, ya’ni deparsellyatsiyalash mumkin bo‘ladi. Mazkur parsellyativ konstruksiyaning deparsellyativ shakli Qo‘lingizdan kelsa, Haydar amakimning qizi Munirani olib bering tarzidagi bitta qo‘shma gapdir. Ammo bu qo‘shma gapda fikr oqimidagi muayyan qismlarning alohida ta’kidlanishi, ekspressiv- emfatik urg‘u olishi mavjud emas. Ayni paytda jonli so‘zlashuvga xos “erkin” sintaktik-kommunikativ struktura ham ko‘zga tashlanmaydi. Parsellyatsiya natijasida ayni shu bir qo‘shma gap uchta alohida- alohida kommunikativ birlik – jumla maqomini olgan. Asosiy gapdan tashqariga, ya’ni emfatik pozitsiyaga chiqarilishi oqibatida Haydar amakimning qizini shaklidagi to‘ldiruvchi va Qo‘lingizdan kelsa shaklidagi gap kuchli mantiqiy-ekspressiv ta’kid olgan, poetik aktuallik kasb etgan. Tabiiyki, og‘zaki nutqda qat’iy, “bir chiziqli”, standart konstruksiyalarga nisbatan kam murojaat qilinadi. Og‘zaki nutq kutilmaganlik, nostandartlik xususiyatlariga egaligi bilan diqqatga molikdir. Mazkur parsellyativ konstruksiya keltirilgan parchada ana shunday og‘zaki nutq tasavvurining yuzaga kelishiga ham to‘la imkoniyat yaratgan. Aytish joizki, badiiy matnda yozuvchi ayni og‘zaki nutq tasavvurini tug‘dirish uchun ancha mehnat qiladi, ya’ni og‘zaki nutqdagi tayyorgarliksiz, spontan jumlani yaratish uchun 130 Yüklə 2,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|