bo‘laklarini, abzaslarini tugal uyushgan
bir butun qilib tuzish juda
qiyin”.
22
1984-yilda bosilgan o‘quv qo‘llanmasida olim matn
lingvistikasi muammolarini atroflicha yoritgan va matnning yaxlit
birlik ekanligini e’tirof etgan. Kitobga “Matn sintaksisi”
nomi bilan
maxsus bo‘lim kiritgan va unda matn turlari, matnning mazmuniy,
kommunikativ,
struktur, grammatik butunligi, matn kompozitsiyasi,
matn sintaksisi va lingvistik kategoriyalar kabi masalalar bo‘yicha
fikrlar bayon qilingan.
23
Ozarbayjon tilshunosligida matn sintaksisi va uning o‘ziga
xosliklari masalasi K.M.Abdullayev tomonidan
atroflicha monografik
planda tadqiq etilgan. Ozarbayjon tilidagi matn, uning kommunikativ,
struktur-semantik xususiyatlari, matn birliklari mavjud qarashlar va
original kuzatishlar asosida tahlil etilgan.
24
O‘zbek tilshunosligida ham matn
va uning tadqiqi borasida
ancha-muncha ishlar qilingan. O‘zbek til ilmida birinchilardan bo‘lib
akademik
G‘.Abdurahmonov
1980-yilning
10-12-sentyabrida
Toshkentda bo‘lib o‘tgan sobiq Ittifoq turkiyshunoslarining III
konferensiyasida matn nazariyasiga bag‘ishlangan ma’ruza qilib,
muammoning mohiyati va yechimlari haqida o‘z fikrlarini bildirgan,
bir qator matn turlarini ajratib ko‘rsatgan edi.
25
Ulkan tilshunos A.G‘ulomov matnning mohiyati bo‘yicha
o‘zining qimmatli fikrlarini bayon qilgan.
U dunyo tilshunosligida
kechayotgan jarayonlardan muttasil boxabar keng qamrovli olim
sifatida “Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Sintaksis” darsligi (M.Asqarova
bilan hamkorlikda) ni qayta ishlab, to‘ldirib,
uchinchi nashrini
tayyorlar ekan, matn masalasini chetlab o‘tolmaydi, ixcham bir tarzda
bo‘lsa-da, matn haqidagi qarashlarini kitobga kiritadi. A.G‘ulomov
gapdagi fikr tugalligining nisbiy ekanligini, asarda mazmun to‘liqligi
butun matndan anglashilishini ta’kidlab, uch abzasdan tashkil topgan
yaxlit matnni misol qilib keltiradi va undan kelib chiqib, quyidagilarni
yozadi: “1. Fikr bayon qilish gap (sodda gap va qo‘shma gap) doirasi
bilangina chegaralanmaydi. To‘liq fikrni, odatda, gapdan yirik bo‘lgan
sintaktik butunlik beradi. Gap bu butunlik
sostavida uning bir
22
Dostları ilə paylaş: