Mavzu: akmeologiya. Professionallik cho'qqisiga erishish yo'llari

MAVZU: AKMEOLOGIYA. PROFESSIONALLIK CHO'QQISIGA ERISHISH YO'LLARI
O‘zbekiston Respublikasining ta’lim sohasini isloh qilishdagi asosiy maqsadlaridan biri – pedagog kadrlarni zamon talablariga mos tarzda tayyorlash, har tomonlama rivojlangan barkamol shaxslarni tarbiyalashdan iborat. “Har qanday murakkab zamonaviy axborot texnologiyalar, integratsiyalar, fan sohasidagi olamshumul yangiliklar, avvalo, o‘qituvchi tomonidan o‘zlashtirilib, so‘ngra uning bilimi, saviyasi, qobiliyati evaziga o‘quvchilar ongi va tafakkuriga yetkaziladi”[1]. Ta’lim sohasidagi olib boriladigan har qanday ishlar o‘z-o‘zidan “ijodkorlik” tushunchasini olib kirdi.
Rivojlangan davlatlar tajribasi ko‘rsatadiki, har qanday taraqqiy etgan mamlakatning muvafaqqiyatini belgilab beruvchi omil kadrlarning ijodkorlik faoliyatlarini yuqori “cho‘qqi”larga olib chiqish bilan uzviy bog‘liq. Pedagoglar tabiatini o‘zgartiradigan, ular shaxsini tarkib topishiga ta’sir qiladigan muhim fanlardan bir – bu pedagogik akmeologiya fanidir. Aniqlanishicha, inson shaxsining tarkib topishiga ta’sir qiluvchi kuchli omil – inson orttirgan tajribalarning tarbiya vositasi orqali bolalarga berilishi hodisasidir. Ma’lumki, inson shaxsi juda murakkab psixologik fenomen bo‘lib, u kishining individual hayoti davomida ma’lum konkret omillarning ta’siri ostida asta-sekin tarkib topadi. Shu bois ham, akmeologiya

• 
  shaxsning rivojlanish va komillikka erishish jarayonini o‘rganuvchi maxsus fan hisoblanadi.
  

Akmeologiya (grekcha «akme –cho‘qqi, yuqori pog‘ona, gurkiratuvchi kuch» ma’nolarini bildiradi) – ilmu-fanning shunday yangi tarmog‘iki, u insonni o‘z taraqqiyoti dinamikasida, takomili hamda hayot faoliyatining turli bosqichlarida o‘zidagi eng kuchli qobiliyatlarini namoyon qilishining kompleks masalalarini o‘rganadi. Ya’ni, u shaxsni o‘z takomili jarayonida, ana shu taraqqiyot va yuksalishning ob’ektiv hamda sub’ektiv omillari doirasida tadqiq etadi.
Akmeologik yondashuv bo‘lajak o‘qituvchilarda pedagogik ijodkorlikni shakllantirishning ilmiy asosi sifatida pedagogika oliy ta’lim muassasasi talabalarining mazkur jarayon ishtirokchilari, kasbiy faoliyatning yetuk shaxslari va faol sub’ektlari tarzida namoyon bo‘lishlariga asoslanadi hamda ularning sub’ekt va mutaxassis sifatida bosqichma- bosqich, uzluksiz o‘z-o‘zini takomillashtirishi va o‘z-o‘zini shakllantirishi uchun sharoit yaratadi. Pedagogik ijodkorlikning rivojlanishi xilma-xil qobiliyatlarning aks etishi bilan bog‘liqdir. Pedagogik akmeologiya - bu o‘qituvchi ishidagi professionallikka va kompetensiyaga erishish yo‘llari haqidagi fan. Zamonaviy kasb-hunar ta’limi tizimidagi akmeologik yondashuv kasbiy motivatsiya, ijodiy salohiyatni ro‘yobga chiqarishni rag‘batlantirish, o‘qituvchining kasbiy faoliyatida muvaffaqiyatga erishish uchun shaxsiy resurslarni aniqlash va unumli foydalanishni mustahkamlashni ta’minlashdan iborat. Pedagogik akmeologiya konsepsiyasini shakllantirish uchun quyidagi tarkibiy qismlarga asoslanish maqsadga muvofiqdir:

• 
  individuallikning akmeologik konsepsiyasi;
  
• 
  Pedagogik mahoratning akmeologik konsepsiyasi;
  
• 
  sog‘liqni saqlashning akmeologik konsepsiyasi;
  

• 
  amaliy vositalar;
  
• 
  akmeologik yordam;
  
• 
  akmeologik maslahat.
  

Individuallik - bu shaxsiyat, shaxsiyat, faoliyat sub’ekti va o‘ziga xos xususiyatlarini o‘z ichiga olgan insoniyat rivojlanishining eng yuqori ideal bosqichidir.Inson uchun o‘ziga xos individualligini, o‘ziga xosligini kasbiy faoliyatda anglab etish muhimdir, chunki u uchun bu uning haqiqiy, noyob, universal, ajralmas, sub’ektlarning haqiqiy holatiga yaqinlashishdir.
Pedagogik mahoratni pedagogik mahoratning boshqa belgilari bilan birgalikda ko‘rib chiqish mumkin (pedagogik san’at, kasbiy mahorat va o‘qituvchining shaxsiy xususiyatlari).
Pedagogik mukammallik - bu o‘qituvchi bo‘lishga qodirlik va uning individualligi salohiyatining maqsadga muvofiqligi, shuningdek, "acme" ga erishish uchun shartidir.Inson salomatligi shunga qaratiladiki, inson potensiali umumlashtirilgan tamoyilga asoslangan (individuallik, shaxsiyat, faoliyat sub’ekti, individuallik). Inson salomatligini akmeologik tushunish uni ta’lim va ta’lim bilan birlashtiradi. Shu bilan birga, u sog‘liqning xususiyatlariga biologik, psixologik, pedagogik va tibbiy jihatlar birlashtirilgan, Sog‘liqni saqlashning akmeologik konsepsiyasi uning konstruktivligi va dinamiz: jismoniy, aqliy, axloqiy va boshqa darajalarda sog‘likni saqlash va mustahkamlashni nazarda tutadi.
Amaliy vositalar akmeologik loyihalash, qo‘llab-quvvatlash va maslahat berish usullarini o‘z ichiga oladi. Akmeologik loyiha individual ish uchun ishlatiladi, hayot strategiyasini, xulq- atvorini yoki kasbiy rivojlanishini aniqlash bilan bog‘liq.
Akmeologik yordam turli xil tashkiliy va pedagogik tadbirlarga xizmat ko‘rsatishda qo‘llaniladi.
Akmeologik maslahat - bu o‘qituvchilar bilan o‘zlarining kasbiy faoliyatlari, pedagogik darajalariga erishishda yordam berish bilan bog‘liq individual ish. “Men” konsepsiyasini o‘zlashtirish, shakllantirish va amalga oshirish va boshqalar.
Akmeologiya nuqtai nazaridan professionallik - bu "akme" tomon harakat qiladigan o‘zini o‘zi rivojlanayotgan shaxsning xususiyati yoki kasbdagi mahoratning eng yuqori cho‘qqisi. Akmeologiya fan sifatida mutaxassisni kasbda va umuman hayotda rivojlantirishning asosiy yondashuvlarini, shuningdek, shaxsni takomillashtirish va o‘zini rivojlantirishning muvaffaqiyatini, uning o‘zini o‘zi anglashining to‘liqligini belgilaydiganomillar, sharoitlar, mexanizmlarni o‘rganadi.
Pedagogik akmeologiyaning markaziy tushunchalaridan biri bu o‘qituvchining kasbiy mahorati tushunchasi. Bu o‘qituvchi shaxsining ajralmas xarakteristikasi sifatida tushuniladi, u kasbiy faoliyatning bir nechta turlariga egalik qilishni va talabalarda o‘qitish va tarbiyalashda kasbiy pedagogik muammolarni samarali hal qilishni ta’minlaydigan o‘qituvchida kasbiy muhim psixologik fazilatlarning mavjudligini nazarda tutadi.
Xulosa oʻrnida shuni aytish kerakki, Pedagogik akmeologiya fanni qancha rijovlansa, jamiyat ham shu darajada rivoj topadi. Sababi oʼz kasbining toʼla qonli mutaxassisi boʻlgan oʻqituvchilar qoʻlida taʼlim-tarbiya olgan yoshlar tom maʼnoda Uchinchi Renesanss yoshlari boʻla oladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:

1. 
   Xoliqov A.A. Oliy ta’lim muassasalarida bo‘lajak o‘qituvchilar pedagogik mahoratini
   

rivojlantirish. - Toshkent, 2015 y. 9-b.

2. 
   Педагогическая акмеология: коллективная монография / под. ред. О. Б. Акимовой; ФГАОУ ВПО «Рос. гос. проф.-пед. ун-т». Екатеринбург, 2012. 24-55