Mavzu: Bolalar va ularning oilalari bilan ishlashda ruhiy shikastlanishdan xabardorlikka asoslangan yondashuvlar

• Mavzu:Bolalar va ularning oilalari bilan ishlashda ruhiy shikastlanishdan xabardorlikka asoslangan yondashuvlar.
• Ma’ruzachi: Norbekova Barno Shavkatovna psixologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori(PhD)

• Bolalik travmasi 

• Bolalik travmasi koʻpincha jiddiy salbiy bolalik tajribasi sifatida tavsiflanadi. Bolalar psixologik travma sifatida tasniflanadigan bir qator tajribalarni boshdan kechirishi mumkin; bularga beparvolik, tashlab ketilish, jinsiy zoʻravonlik, hissiy zoʻravonlik va jismoniy zoʻravonlik, aka-uka yoki ota-onaga nisbatan zoʻravonlik guvohi boʻlish yoki ruhiy kasal ota-ona bilan yashash kabilar misol boʻlishi mumkin. Ushbu hodisalar chuqur psixologik, fiziologik va sotsiologik taʼsirga ega boʻlib, sogʻliq va farovonlikka salbiy, doimiy taʼsir koʻrsatishi, masalan, nosotsial xatti-harakatlar, diqqat yetishmasligi giperaktivligi buzilishi va uyqu buzilishi kabilarga olib kelishi mumkin. Xuddi shunday, homiladorlik paytida travmatik yoki stressli hodisalarni boshdan kechirgan onalari boʻlgan bolalarning ruhiy salomatlik va boshqa neyrorivojlanish kasalliklarni boshdan kechirishi xavfi oshadi.

• Bolalik davridagi travmatik tajribalar koʻplab ijtimoiy, hissiy va kognitiv buzilishlarning asosiy sababi boʻlib, bu nosogʻlom xatti-harakatlar, zoʻravonlik yoki qayta qurbon boʻlish xavfi, surunkali salbiy sogʻliq sharoitlari, past hayot potensiali va erta oʻlim xavfini oshiradi. Noqulay tajribalar soni ortib borayotganligi sababli, bolalikdan kattalargacha boʻlgan muammolar xavfi ham ortadi.

• Bolalik davridagi travmatik tajribalar stressni keltirib chiqaradi, bu odamning allostatik yukini oshiradi va shu bilan immunitet tizimiga, asab tizimiga va endokrin tizimga taʼsir qiladi. Surunkali stressga taʼsir qilish salbiy tibbiy natijalarga zaiflikni uch yoki toʻrt baravar oshiradi. Bolalik travmasi koʻpincha ruhiy tushkunlik, gipertenziya, autoimmum kasalliklar, oʻpka saratoni va erta oʻlim kabi salbiy sogʻliq muammolari bilan bogʻliq. Bolalik travmasining miya rivojlanishiga taʼsiri hissiy tartibga solishga salbiy taʼsir koʻrsatadi va ijtimoiy koʻnikmalarning rivojlanishining buzilishini oʻz ichiga oladi. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, travmatik yoki xavfli oila muhitida oʻsgan bolalar haddan tashqari ichkilashtirish (masalan, ijtimoiy chekinish, tashvish) yoki tashqi (masalan, tajovuzkor xatti-harakatlar) va oʻz joniga qasd qilish xatti-harakatlariga ega. Soʻnggi tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, jismoniy va jinsiy zoʻravonlik balogʻat yoshidagi kayfiyat va tashvish buzilishi bilan bogʻliq, shaxsiyatning buzilishi va shizofreniya esa kattalardagi hissiy zoʻravonlik bilan bogʻliq.

• Bolalikdagi travma ruhiy kasalliklar, shu jumladan, posttravmatik stress buzilishi bogʻlanish muammolari, depressiya va giyohvand moddalarni isteʼmol qilish xavfini oshirishi mumkin.

• Voyaga yetganda bolalikdagi travma bilan boshlangan tashvish uyat, aybdorlik, nochorlik, umidsizlik, qaygʻu va gʻazab tuygʻulari shaklida davom etishi mumkin. Bundan tashqari, bolaligida jarohatlarga chidaganlar tashvish, ruhiy tushkunlik, oʻz joniga qasd qilish, giyohvandlik va spirtli ichimliklarni isteʼmol qilish va munosabatlardagi qiyinchiliklarga koʻproq duch kelishadi. Bolalikdagi jarohatlarning oqibatlari faqat hissiy oqibatlar bilan tugamaydi. Bolalik travmasidan omon qolganlarda, shuningdek, astma, yurak-qon tomir kasalliklari, diabet yoki insult rivojlanishi xavfi yuqori. Shuningdek, ularda oʻzlarining his-tuygʻularini tartibga solishni qiyinlashtiradigan, uyqudagi qiyinchiliklarga, immunitetning pasayishiga va balogʻat yoshida bir qator jismoniy kasalliklarga chalinish xavfini oshirishga olib keladigan „stressning kuchayishi“ rivojlanishi ehtimoli koʻproq

• «Oila» ilmiy-amaliy tadqiqot markazi matbuot xizmatining ma'lumot berishicha, markaz tomonidan o‘tkazilgan tadqiqot natijalari 44,4 foiz sinf rahbari, 39,5 foiz fan o‘qituvchisi, maktab psixologi va 45,2 foiz ota-ona bolani jismoniy jazolash mumkin deb hisoblashini ko‘rsatdi.
• Mazkur tadqiqot Toshkent shahri va Namangan, Toshkent viloyatlarida o‘tkazilgan. 
• Tadqiqot ishtirokchilaridan o‘z fikrlariga izoh so‘ralganda, jismoniy jazolash orqali gapga quloq solmaydigan bolani tarbiyalash jamiyatda huquqbuzarliklar va jinoyatlarning oldini oladi, deb ta'kidlagan.
• Bundan tashqari, bolaga nisbatan oilada beshafqat munosabatning sabablari sifatida respondentlarning 46,8 foizi ota-onalarning nosog‘lom turmush tarzi hamda ulardagi pedagogik, psixologik va huquqiy bilimlar pastligi, 26,5 foiz ota-ona va farzand munosabatlarida nizoli vaziyatlarning paydo bo‘lishi, 6,6 foiz oilaning moddiy ahvoli deb aytgan bo‘lsa, 20,1 foiz ishtirokchi bolalarning o‘zini sababchi qilib ko‘rsatgan.

•