Mavzu: Davlat tomonidan iqtisodiyotni tartibga solishning zamonaviy tendensiyalari va ularni O‘zbekistonda qo‘llashni imkoniyatlari

2.. Korxonalar faoliyatining davlat tomonidan tartibga solish zaruriyati
Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish zaruriyatining asoslari.

Tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish jarayonida bozor iqtisodiy jihatdan o`zining talab va taklif qonuniyatlari asosida ijtimoiy zaruriy ishlab-chiqarish rivojini, tovar bahosini, uning sifatini, mahsulotlarning iste`molbop xususiyatlarini belgilaydi, ilmiy-texnik taraqqiyotga turtki beradi va shuning bilan birga keraksiz, samarasiz, raqobatga bardoshsiz bo`lgan ishlab-chiqarishni chetga surib tashlaydi. Ana shu tariqa bozor tadbirkorlar manfaatlariga ta`sir ko`rsatadi, bu sohada ishlab-chiqarishni va tovarlar (ishlar, xizmatlar) sifatini yaxshilashga xizmat qiladi. Bozor iqtisodiyotining rivojlantiruvchi mezoni bo`lgan raqobat tadbirkorlarning ishlab-chiqarish xarajatlarini kamaytirishga va baholarni pasaytirishga majbur etadi.

Biroq, har qanday jamiyatda uning iqtisodi qanday bozor modeliga moslashtirilgan bo`lishidan qat`i nazar, uning iqtisodi va xususan tadbirkorlik sohasida davlatning tutgan o`rni alohida ahamiyatga ega bo`lib, tadbirkorlar faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish zaruriyati yuzaga kelishi tabiiy. Chunki bozor iqtisodi sharoitida tadbirkorlar faoliyatini erkin rivojlanishini davlat-huquqiy mexanizmining yordamisiz tasavvur etib bo`lmaydi.

Tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish, unga ta`sir ko`rsatish zaruriyatini jamiyat manfaatlarini muhofaza qilishning quyidagi talablari bilan asoslash mumkin:

1. Iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotda ustuvor bo`lgan davlat va jamiyat ehtiyojlarini ta`minlash;

2. Davlat budjetini shakllantirish;

3. Atrof-muhitni himoya qilish va tabiat resurslaridan oqilona foydalanish;

4. Aholi bandligini ta`minlash va ishsizlikni oldini olish;

5. Mamlakat mudofaasi va xavfsizligini ta`minlash;

6. Tadbirkorlik faoliyatining erkinligini va raqobatni amalga oshirish hamda monopoliyadan himoya qilish;

7. Tadbirkorlarning tashqi iqtisodiy faoliyatida huquq-tartibotni saqlash, qonuniylikni ta`minlash;

8. Chet el investitsiyasi faoliyatining erkinligini kafolatlash.

Yuqorida keltirilgan davlat tomonidan hal etilishi lozim bo`lgan vazifalar ro`yxatidan ko`rinib turibdiki, tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish zaruriyatining asoslari jamiyat ommaviy manfaatlaridan kelib chiqadi. Aytish kerakki, bozor sharoitida xususiy manfaatlar odil sudlov yo`li bilan, agarda qachon va qanday darajada ommaviy (jamoat) manfaatlar bilan qo`shilib kelsa, mumkin qadar davlat aralashuvi yo`li bilan himoya qilinadi. Tadbirkorlik faoliyatiga va xususan, tadbirkor ishiga davlat aralashuvining chegarasi, boshqacha qilib aytganda, tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish qamrovi jamiyat uchun kerak bo`lgan yo`nalishda, iqtisodiy rivojlanishni inobatga olgan holda bozor munosabatlarining muhim elementlarini saqlab qolish zaruriyati bilan belgilanadi.