Mavzu Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi davrida bank kapitali
2.2.Bank kapitalining yetarliligiga qo’yilgan talablar.
Kapitalning halqaro standartlari to‘g‘risidagi Bazel kelishuvi . 1987 yilda
AQSH FRS boshqaruvchilari kengashi va 11 rivojlangan mamlakatlar (Belgiya,
Kanada, Fransiya, Italiya, Germaniya, Yaponiya, Niderlandiya, Shvesiya, Shveysariya,
Buyuk Britaniya va Lyuksemburg) vakillari bank kapitalining yangi standartlari
to‘g‘risidagi dastlabki kelishuvga (ko‘p hollarda Bazel kelishuvi deb nomlanadigan)
kelinganligini e’lon qilishdi. Rasman 1988 yilning iyulidan ma’qullangan yangi
standartlar: yirik banklarning o‘z kapital pozitsiyasini mustahkamlashga qaratilgan
harakatlarini qo‘llash; turli mamlakatlarning tartibga solish organlari faoliyatidagi
nomuvofiqliklarni kamaytirish; bank faoliyatida ishlatilishi boshlangan balansdan
tashqari majburiyatlar bo‘yicha risklar hisobini yuritish kabi masalalar yechimiga
qaratilgan edi. Bank kapitaliga qo‘yilgan talablar 1992 yilning 31 dekabriga qadar
bosqichma – bosqich amaliyotga joriy qilishi ko‘zda tutilgandi.
Yangi xalqaro kelishuvga ko‘ra bank kapitalining manbalari 2 klassga bo‘lindi:
1 – (asosiy) kapital klassi o‘z tarkibiga oddiy aksiyalar, qo‘shimcha kapital,
taqsimlanmagan foyda, dividendlar yig‘ilishini ko‘zda tutmaydigan muddatsiz imtiyozli
aksiyalar shuningdek nomoddiy va sezish mumkin bo‘lmagan asosiy kapital ayirib
tashlangan holdagi konsoditsiyalashgan shu’ba korxonalarning nazorat paketi
bo‘lmagan aksiyalarini olgan.
2 – (qo‘shimcha) kapital klassiga kreditlar va ijara bo‘yicha ehtimoliy yo‘qotishlar
zahirasi, subordinatsiyalangan qarz instrumentlari (jumladan aksiyalar bilan
ta’minlangani) kiritildi.
1992 yilning 31 dekabriga qadar qiritilishi lozim bo‘lgan kapitalga qo‘yilgan va
kelishilgan talablarga ko‘ra:
1. Asosiy (birinchi) klass kapitalining risklar hisobga olingan holda hisoblangan
aktivlarga nisbati 4% dan kam bo‘lmagan miqdorda;
2. Jami (birinchi va ikkinchi klass kapitali yig‘indisi) kapitalning risklar hisobga
olingan holda hisoblangan aktivlarga nisbati 8% dan kam bo‘lmagan miqdorda
o‘rnatildi.
