Mavzu menejmentning nazariy asoslari (6 soat) reja: Boshqaruv va menejment

Mustaqil fan
Boshqaruv	Faoliyat turi, funksiya	Menejment
	Jarayon
	Tashkilotlarni boshqaruvchi kishilar
	Boshqaruv apparati yoki organi

Xar qanday faoliyatning ijobiy natija berishi, eng avvalo, tanlovni to‘g‘ri bajara olishga, ma’qul va ishonchli qarorni qabul qila olishga xamda bu qarorning bajarilishini nazorat qila olishga bog‘liq. Masalan, yuqori foyda olish quyidagi uchta jixat bo‘yicha to‘g‘ri tanlovni va ishchan qaror qabul qilinishini talab qiladi.
Xarajatlar - bu maxsulotni ishlab chiqarish (xizmat ko‘rsatish) va uni sotish xamda xodimlarga to‘lash uchun sarflanadigan mablag‘lardir. Xarajatlar tarkibiga:

• 
  maxsulot (xizmat) tannarxi;
  
• 
  ma’muriy xarajatlar;
  
• 
  ijara va foiz to‘lovlari;
  
• 
  ish xaqi;
  
• 
  soliqlar kiradi.
  

Bozor iqtisodiyotida tanlash qoidasi yanada jiddiylashadi. Zero, ishlab chiqarish (xizmat) uchun resurslar to‘g‘ri tanlangandagina va ulardan samarali foydalangandagina xarajatlar yuqori foyda keltirishi mumkin.
Naf - bu maxsulot (xizmat) ning ist’emolchilarga qanchalik ijobiy natija keltirishidir. Xaridor xarid qobiliyati doirasida eng nafli molni tanlashga intiladi. Shundagina u qoniqadi. Ammo tovarning nafliligi qancha yuqori bo‘lsa, uning narxi xam shuncha baland bo‘ladi. Bu esa, o‘z navbatida, xaridorning sotib olish qobiliyatini pasaytiradi.
Baxo - bu tovar va xizmatlarning pulda ifodalangan qiymatidir. Baxo ikkita asosiy vazifani bajaradi:

• 
  resurslar iste’molini cheklash imkonini beradi;
  
• 
  ishlab chiqarish uchun turtki bo‘lib xizmat qiladi;
  

Ma’lumki, biror ashyo( resurs yoki tovar) qancha kamyob bo‘lsa, uning narxi shuncha baland bo‘ladi va, binobarin, uni sotib olmoqchi bo‘lganlar shuncha kam bo‘ladi. Iqtisodchilar buni narxlarning cheklovchilik samarasi deb ataydilar.
Narxning oshishi ishlab chiqaruvchilar safini ko‘paytirishga, narxning tushishi esa ishlab chiqaruvchilarning kamayishiga, ularning bir qismini bozordan bezdirishga olib keladi. Iqtisodchilar narxlarning bunday ta’sirini ishlab chiqarishga turtki vazifasi deb ataydilar.
Foydaga ta’sir etuvi bu uch unsurning mohiyatini tushungan boshqaruvchigina tanlovni to‘g‘ri amalga oshirishi va ishchan qarorni qabul qila olishi mumkin. Boshqarish san’ati va maxorati, ya’ni menejment shundagina namoyon bo‘lishi, pirovardda esa yuqori foyda olishga erishilishi mumkin. Shunday qilib, sodda qilib aytganda: