Mavzu: muammolarni qaniqlash va ifodalash

---

1 
MAVZU: MUAMMOLARNI QANIQLASH VA IFODALASH 
USULLARI 
REJA 
Kirish 
1.
BOB. Iqtisodiyotni boshqarish
2.
Iqtisodiyotni boshqarish va tartibga solishda davlatning roli
3.
3.Iqtisodiy taraqqiyotni bashorat qilish va rejalashtirish Iqtisodiyotni 
boshqarishorganlari. 
4.
II BOB. Bozor munosabatlari3. Bozor munosabatlarini davlat tomonidan 
yanada rivojlantirish zarurati
O„zbekistondabozormunosabatlariningshakllanishi,iqtisodiyislohotlarningjad
allashuvi 
5.
Xulosa 
6.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‟yxati 

---

2 
Ilm va izlanish bo‘lmagan joyda 
hech qanday rivojlanish, yuksalish 
va, umuman, biror-bir sohaning 
kelajagi bo‘lmaydi Sh.Mirziyoyev
 
KIRISH 
Zamonaviy insoniyat o'zining ko'lami va inson hayoti uchun ahamiyatiga ko'ra 
global deb atalgan bir qator muammolarga duch keldi. Bular yadro urushining 
oldini olish, atrof-muhitni muhofaza qilish, kosmik tadqiqotlar va boshqalar. 
Global muammolar sayyoraviy xususiyatga ega, chunki ular barcha mamlakatlar 
va xalqlarning hayotiy muammolariga ta'sir qiladi va hozirgi paytda eng dolzarb 
hisoblanadi. Shu bilan birga, bir qator pozitsiyalarda ular shu qadar og'irlashganki, 
ularni hal qilishdagi har qanday kechikish sivilizatsiyaning muqarrar o'limi yoki 
odamlarning turmush sharoitining tanazzulga uchrashi bilan tahdid soladi. Shuni 
yodda tutish kerakki, ular uchun global muammolar 
yechimlar barcha davlatlarning ulkan sa‟y-harakatlarini, ilg„or kuchlar va xalqlarni 
birlashtirishni, siyosiy, iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy imkoniyatlarning yaqindan 
o„zaro ta‟sirini talab qiladi. 
Tadqiqotning nazariy asosini olimlar V.Leontyev, J.Tinbergen, E.Pestel, 
D.Medous, M.Mesarovich va boshqalarning farovonlik toifalariga yaxlit ekologik 
va iqtisodiy yondashuvni o„zida mujassam etgan ishlari tashkil etadi. ijtimoiy 
ishlab chiqarish, ijtimoiy mehnat unumdorligi va boshqalar.ijtimoiy-iqtisodiy 
hodisa va jarayonlar. 
Tadqiqotning maqsadi muammolarning asosiy manbalarini aniqlash, global 
iqtisodiy muammolarni hal qilish yo'llari va usullarini ishlab chiqishdir. 

---

3 
Vazifalar: 
Zamonaviy iqtisodiyot muammolarining iqtisodiy, demografik, ekologik omillarini 
ko'rib chiqing 
Mavzuni kengaytiring, muammolar manbalarini aniqlang 
Muammolarni tahlil qiling, aniq tushunchalar bering 
· Global iqtisodiy muammolarni hal qilish yo'llarini belgilash. 
Tadqiqot ob'ekti zamonaviy, odamlar hayotiga ta'sir ko'rsatadigan ekologik 
muammolar bo'lib, ular global muammolar deb ataladi. 
Tadqiqot mavzusi iqtisodiy muammolar va mumkin bo'lgan echimlardir. 
Asosiy tadqiqot usullari global iqtisodiy muammolarni tahlil qilish va mumkin 
bo'lgan echimlardir. 
Tadqiqotning axborot bazasini o'rganilayotgan muammo bo'yicha etakchi 
iqtisodchilarning ishlari, Rossiya Federatsiyasining qonunchilik va me'yoriy-
huquqiy hujjatlari, ma'lumotnoma materiallari, ilmiy-tadqiqot muassasalarining 
tavsiyalari tashkil etdi. 
Atrof-muhitni optimallashtirish ijtimoiy rivojlanishning zaruriy shartidir. 
Qolaversa, jamiyat taraqqiyoti qonuniyatlarini bilish tabiat qonuniyatlarini 
o„rganmasdan va undan foydalanmasdan turib mumkin emasligi sababli, har 
qanday global jarayonga aralashish muqarrar ravishda ko„plab sohalarga 
tarqaladigan zanjirli reaksiyalarni keltirib chiqaradi. 
Global qarama-qarshiliklarning yana bir o'ziga xos xususiyati shundaki, ularning 
manbalari asosan ijobiydir, ya'ni. ishlab chiqarishning o'sishi va odamlar 
farovonligi bilan bog'liq. 

---

4 
Global muammolarni tavsiflash uchun xalqaro tashkilotlar tomonidan qabul 
qilingan tasnifdan foydalanish mumkin. 
1. Insoniyatning asosiy ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy vazifalari bilan bog'liq 
muammolar: 
jahon urushining oldini olish; 
Kosmosni demilitarizatsiya qilish; 
• qurollanish poygasi va qurolsizlanishning oldini olish; 
· Jahon ijtimoiy taraqqiyoti uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, rivojlanmagan 
mamlakatlar taraqqiyotidagi orqada qolishni bartaraf etish. 
2. Shaxs, jamiyat va ilmiy-texnikaviy inqilob munosabatlariga oid muammolar 
majmui: 
Ilmiy-texnika inqilobi yutuqlaridan foydalanish samaradorligi; 
· demografik siyosatni amalga oshirish; 
· ta'lim tizimini takomillashtirish; 
texnologiyaning odamlarga salbiy ta'sirini bartaraf etish. 
3. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar va atrof-muhit bilan bog'liq muammolar: 
· xomashyo, energiya va oziq-ovqat muammolarini hal qilish; 
· kosmosni va okeanlar boyliklarini tinch yo'l bilan tadqiq qilish; 
demokratiya tanqisligini bartaraf etish va repressiyaga qarshi kurash. 
Bu tasnif jahon hamjamiyati oldida turgan ustuvor vazifalarnigina ajratib 
ko„rsatadi. 
Ushbu ishda mamlakatlar qurolsizlanishi, atrof-muhitni boshqarish, qurolsizlanish 

---

5 
iqtisodiyotida xalqaro hamkorlik istiqbollari, demografik jarayonlar va mehnat 
bozori muammolari, energiya va xom ashyo muammolarini hal qilish va boshqalar 
bilan bog'liq bo'lgan zamonamizning asosiy global muammolari ko'rib chiqiladi. 
1 ZAMONAVIY GLOBAL MASALALARNING RETROSPEKTİVI 
1.1 Global muammolar: mohiyati, turlari, dinamikasi 
Zamonaviy jahon iqtisodiy tartibi uzoq vaqtdan beri turli kuchlar va oqimlarning 
murakkab va zaif muvozanati, markazdan qochma va markazdan qochma 
tendentsiyalarning beqaror muvozanati sifatida qabul qilingan. Ammo so'nggi o'n 
yillikda sayyoraviy miqyosda iqtisodiyot paydo bo'ladigan yagona faoliyat 
mexanizmiga ega bo'lgan yaxlit organizm sifatida tobora ko'proq namoyon bo'ldi. 
Turli va ko„p yo„nalishli jarayonlarning qarama-qarshiligida, milliy manfaatlarning 
zamonamizning global muammolari bilan to„qnashuvida, iqtisodiy tuzilmalarning 
xilma-xilligi va iqtisodiy ta‟sir ko„rsatish usullari orqali yangi, yuqori darajadagi 
jahon iqtisodiy hamjamiyatini shakllantirish tendentsiyasi o„z kuchini 
yo„qotmoqda. yo'l. 
Butun insoniyat uchun umumiy bo'lgan global muammolarning keskinlashishi 
(qurollanish poygasi, termoyadroviy falokat tahdidi, atrof-muhitning vayron 
bo'lishi, sayyoramizning keng hududlarida turmush sharoitining tobora 
yomonlashishi, dahshatli kasalliklar va boshqalar) odamlarning xabardorligini 
oshiradi. ularni hal qilish uchun kelishilgan harakatlar zarurligi. Jahon iqtisodiy 
jarayonlarining paydo bo'lgan va allaqachon qaytarib bo'lmaydigan globalizmi 
umuminsoniy qadriyatlar, optimal rivojlanish variantlarini birgalikda ishlab chiqish 
va shaxs, jamiyat, davlat manfaatlarini uyg'unlashtirish, yuqori mehnat 
samaradorligi asosida tsivilizatsiyalashgan xalqlar ittifoqini yaratish zarurligini 
anglatadi. va hayot sifati. 
Zamonaviy jahon iqtisodiyotida umumiy va mahalliy, global va milliy 
manfaatlarning o'zaro bog'liqligi va o'zaro bog'liqligi kuchaymoqda. Jahon 

---

6 
iqtisodiyoti iqtisodiy muammolarining murakkabligi va keskinligi zamonaviy 
tsivilizatsiya turi, ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanish darajasi va tabiati 
bilan belgilanadi. 
Yer yuzida tinchlikni saqlash, kimyoviy, bakteriologik va ayniqsa termoyadro 
urushlarini oldini olish, qurollanish poygasini to„xtatish, konversiyani kengaytirish, 
mahalliy va global qurolli to„qnashuvlarning oldini olish kabi umumiy muammolar 
insoniyat oldiga qo„yilmoqda. 
Atrof-muhitning halokatli darajada yomonlashib borayotgan holati insoniyat uchun 
katta xavf tug'diradi va koinot va Jahon okeani resurslarini tinch yo'l bilan 
birgalikda tadqiq qilish zarurati yetib keldi. 
Umumiy tashvish - yoqilg'i-energetika ta'minoti, shuningdek, mamlakatlarni xom 
ashyo bilan ta'minlash. Oziq-ovqat masalasi ham imkon qadar tezroq hal qilinishi 
kerak: bu ko'plab mamlakatlar uchun hali ham dolzarbdir. Ushbu turkumda ochlik, 
qashshoqlik, epidemiyalarga qarshi kurash, asrning dahshatli kasalliklari: saraton, 
ishemiya, OITS [1, p.145]. 
Mehnat bozorida ham katta muammolar mavjud: bandlik muammosi, ommaviy 
ishsizlikning o'sishi rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarning ko'pchiligini 
tashvishga solmoqda. 
Muammolarning umumiy doirasida zamonaviy dunyoda inson huquqlarini himoya 
qilish, uni ortiqcha davlat nazoratidan ozod qilish masalasi alohida ajralib turadi. 
Ushbu muammolarning umumiyligi inson faoliyati sohalariga tegishli bo'lib, 
kompleks yondashuv va har tomonlama o'rganishni talab qiladi. Jahon hamjamiyati 
faqat kuch va resurslarni birlashtirish orqali global muammolarni hal qilishga 
qodir. Shu sababli ham siyosiy, ham iqtisodiy munosabatlarning mavjud tizimini 
global qayta qurish zarurati yuzaga keladi. 
Dunyo integratsiya yo„lidan bormoqda: alohida davlatlar o„rtasidagi savdo-
iqtisodiy aloqalardan yagona jahon xo„jalik majmuasiga o„tish. Jahon xo„jaligining 

---

7 
normal samarali faoliyat yuritishi, yagona bozor makonini yaratishning eng muhim 
shartlaridan biri bu, eng avvalo, mamlakatlar o„rtasida tovar ayirboshlashning 
to„liq erkinligi, aksariyat iqtisodiy muammolarni birgalikda hal etishdir. 
Zamonaviy dunyoning o'zaro bog'liqligi muammolari bir-birini to'ldiradigan ikkita 
tendentsiya - dunyoning globallashuvi va mintaqaviylashuvi kontekstida ko'rib 
chiqilishi kerak. Ulardan birinchisi siyosat, iqtisod va ekologiyadagi o„zaro 
munosabatlarning sifat jihatidan yangi holatini aks ettiradi. Axborot va 
kommunikatsiyalar sohasidagi inqilob natijasida savdo-moliya munosabatlari 
sohasida vujudga kelgan ushbu tendentsiya 90-yillarda jahon iqtisodiyotini 
makroiqtisodiy (shu jumladan demografik) tartibga solish zaruratida tobora ko'proq 
namoyon bo'la boshladi. global darajada, ayniqsa ekologik nuqtai nazardan. 
"Ko'p qutblilik" (yoki "ko'p qutblilik") sifatida ta'riflangan ikkinchi tendentsiya 
jahon iqtisodiyotida alohida mamlakatlar va guruhlarning ahamiyati va 
salmog'ining qayta taqsimlanishida namoyon bo'ladi [4, b.378]. 
AQSHning xalqaro iqtisodiy yetakchi rolini bosqichma-bosqich yoʻqotishi 
munosabati bilan Osiyo va Lotin Amerikasining birinchi va ikkinchi avlodlarining 
“yangi sanoat mamlakatlari” (NIS) ilgari surilmoqda; Xitoy, Sharqiy Yevropa va 
MDH mamlakatlari yangi iqtisodiy tafakkurga yo'naltirilgan. Yirik mintaqaviy 
iqtisodiy bloklar va zonalar shakllantirilmoqda, siyosiy va iqtisodiy ta‟sir doiralari 
taqsimlanmoqda. 
Va bu vaziyatda o'z-o'zini saqlash, o'z-o'zini saqlash, o'zini o'zi ta'minlash 
muammosi zudlik bilan va doimiy hal qilishni talab qiladigan hayotiy muammoga 
aylanadi. 
Tsivilizatsiyaning global muammolarini yagona davlat kuchlari bilan hal qilib 
bo'lmaydi. Yangi dunyo tartibining shakllanishi butun jahon hamjamiyatining 
oldiga global darajada inson ehtiyojlarini qondiradigan yagona tartibga solish 
mexanizmini yaratish vazifasini qo'yadi. Shu bilan birga, tor milliy manfaatlardan 

---

8 
emas, balki barcha mamlakatlar va xalqlarning huquq va majburiyatlarini 
belgilovchi xalqaro normalarni ishlab chiqish zarur. 
Bu turli xalqaro tashkilotlar va forumlar faoliyatini sezilarli darajada faollashtirish 
uchun ob'ektiv shart-sharoit yaratadi. Avvalo, BMTning yangi sifati, zamonaviy 
sharoitda ushbu jahon tashkilotining roli, funktsiyalari va faoliyatining istiqbollari 
haqidagi yangi konsepsiyani ishlab chiqish haqida gapirish kerak. Stokgolm 
tashabbusi BMTni isloh qilish zarurligini ta‟kidlaydi, uning yo„nalishlaridan biri 
“iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda BMT faoliyatini kuchaytirish va ratsionalizatsiya 
qilish” bo„lishi kerak [2, 404-b.]. 
Jahon hamjamiyatining sa'y-harakatlarining ikkinchi yo'nalishi - xalqaro iqtisodiy 
hamkorlikka universal xususiyat berishdir. XTTB va XVF kabi moliyaviy 
vositalarning tuzilishi va faoliyat doirasini aniq belgilash zarur. 
Stokgolm tashabbusida belgilab berilgan uchinchi yo„nalish o„zaro bog„liq bo„lgan 
ikkita g„oyani amalga oshirishdan iborat: global boshqaruv bo„yicha mustaqil 
xalqaro komissiya tuzish va global boshqaruv bo„yicha jahon sammitini chaqirish. 
Stokgolm tashabbusida shunday deyilgan: “Dunyo xalqlari insoniyat kelajagini 
belgilashda umumiy mas‟uliyat asosida yashashlari kerak”. 
Birlashgan Millatlar Tashkilotining ustuvor yo'nalishlaridan biri - Yer yuzida 
tinchlikni saqlash, harbiy markazlarni, milliy nizolarni yo'q qilish va boshqalar 
uchun BMT kuchlaridan foydalanish bo'yicha uzoq muddatli ko'p komponentli 
konsepsiyani shakllantirish masalasi. 
Birlashgan Millatlar Tashkilotining tinchlikparvar missiyasi barcha xalqlar 
manfaatlarini ko'zlab amalga oshirilishi kerak, shuning uchun uning faoliyatining 
markaziy yo'nalishlaridan biri qurolsizlanishdir. Qurolsizlanishni globallashtirish 
g'oyasi barcha davlatlar guruhlarini va barcha turdagi qurollarni qamrab olishni 
nazarda tutgan. Jahon miqyosida konvertatsiya jarayonini faollashtirish va uni 
amalga oshirishning milliy uslub va vositalarini optimallashtirish bo„yicha BMT 

---

9 
tomonidan qo„yilgan vazifalar ham bundan kam ahamiyat kasb etadi. Ba'zi 
dasturlar qurolsizlanish natijasida tejalgan mablag'larni janubiy mamlakatlarning 
rivojlanishiga, qashshoqlik va ochlikka qarshi kurashga sarflashni, qashshoq 
mamlakatlarga rasmiy yordamni rivojlangan mamlakatlar yalpi ichki 
mahsulotining 1 foizigacha etkazishni nazarda tutadi. 
Insoniyat xavfsizligiga qo'yiladigan yangi talablar Shimol va Janub o'rtasida yangi 
va yanada xayrixoh munosabatlarni talab qiladi, bu rivojlanishning ushbu 
sohasidagi hamkorlikning yangi davri bo'ladi. 
Shimol va Janub o'rtasidagi iqtisodiy munosabatlar juda uzoq vaqt davomida 
qarama-qarshilik va qarama-qarshilikka asoslangan. Sanoatlashgan va 
rivojlanayotgan mamlakatlar o'rtasidagi daromadlar tengsizligining kuchayishi esa 
kelgusi asrda bunday kelishmovchiliklarni uzaytirishi va kuchaytirishi mumkin [7, 
49-b.]. 
O'tmishda rivojlanayotgan mamlakatlar o'zlarining deyarli barcha iqtisodiy 
muammolari adolatsiz dunyo tartibidan kelib chiqqan deb da'vo qilishga moyil 
edilar. Ammo rivojlanayotgan davlatlar hozir hech qanday xorijiy yordam ularning 
iqtisodiyotidagi tub islohotlar o„rnini bosa olmasligini anglab yetmoqda. 
Bu yanada pragmatik va realistik nuqtai nazar o'tmishdagi qarama-qarshiliklardan 
voz kechish va dunyo mamlakatlari o'rtasida xayriya emas, balki o'zaro 
manfaatlarga, qarama-qarshilikka emas, balki hamkorlikka emas, balki yangi 
iqtisodiy hamkorlikni yo'lga qo'yish vaqti kelganidan dalolat beradi. 
protektsionizm, lekin adolat, bozor imkoniyatlaridan foydalanish, soqov 
millatchilik emas, balki uzoqni ko'ra oladigan internatsionalizm. 
Birlashgan Millatlar Tashkiloti faoliyatining eng muhim yo'nalishlaridan biri 
sifatida iqtisodiy sohada universal sheriklik tizimini shakllantirish bo'lib, u 
kelajakda barqaror dunyo tartibining moddiy asosiga aylanishi mumkin, 
davlatlarning 
milliy 
iqtisodiyotlarining 
dunyoga 
har 
tomonlama 

---

10 
integratsiyalashuvini ta'minlaydi. iqtisodiyot va ijtimoiy-siyosiy inqirozlarning 
iqtisodiy sabablarini bosqichma-bosqich bartaraf etishga ko'maklashish. 
Aynan BMT xalqaro iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish, jahon iqtisodiy 
aloqalarini kengaytirish va yaxshilash yo„llari bo„yicha konsensusni ta‟minlay 
oladi. Maqsadli va puxta o'ylangan sa'y-harakatlarsiz, jahon hamjamiyatining o'z-
o'zidan rivojlanishini tuzatmasdan, iqtisodiy munosabatlarga global boshqaruv 
elementlarini kiritmasdan turib, tsivilizatsiyaning keyingi rivojlanishini tasavvur 
qilib bo'lmaydi. Insoniyat iqtisodiy o'sish chegaralari va resurslarning 
cheklanganligi muammosi haqida hali jiddiy o'ylamagan. Antropogenez jarayonini 
sifat jihatidan qayta qurish vaqti keldi, ya'ni. tabiatda inson uchun yangi joy izlash.