Mavzu: O`zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalar rivojining ustuvor yo’nalishlari

Budjet siyosati ijtim oiy n e ’m atlarning yaratilishini 
kanda qilmay va kerakli m iqdorda pul bilan ta ’minlab
433

I I В О ‘ L I М . Bozor iqtisodiyotining qonun-qoidalari

turishga qaratiladi. Davlat budjeti balanslashgan boiish i, 
ya’ni darom adlarga qarab xarajatlar qilinishi zarur 
b o ia d i. Budjet siyosati shundan kelib chiqqan holda 
budjet defitsitiga y o i berm aslikni, defitsit yuz bergan 
taqdirda ham bu m e’yorida boiishiga qaratiladi. Budjet 
siyosati davlatning ichki va tashqi qarzining ham m e’­
yorida bo iishini ta ’minlashi zarur.
Fiskal siyosat 2 xil boiadi:
1. Faol fiskal siyosat. Bu qoilanilganda diskretsion 
vositalar ishga solinadi, masalan, soliqlar kamaytiriladi, 
ulardan saylangan tarzda b o is a d a siylovlar beriladi, 
byudjetdan transfertlar berish ko'paytiriladi, firmalar sub- 
sidiyalar oladi. Bularning ham m asi iqtisodiy faollikka 
olib keladi. F irm alar xarajati qisqarib foydasi ortadi, 
aholining transfertlar hisobidan xarid qobiliyati oshadi. 
Xullas, bu siyosat firmalar va xonadonlar talabini oshira­
di. M ana shunday y o i ko‘p hollarda iqtisodiyot qiyin- 
chilikdan chiqib o ‘zini o'nglab olishi uchun qoilaniladi.
2. Nofaol fiskal siyosat. Bu siyosat moliyaviy stabi- 
lizatorlarni o ‘zgartirm ay, ularni erkin ishlashiga y o i
berishga qaratiladi, chunki bozor mexanizmi yaxshi ish­
lab turgan b o iad i. Iqtisodiyotning uzilishlarsiz yuksalib 
borishi tufayli m oliya vositalarini o ‘zgartirishga hojat 
qolmaydi. Demak, bu siyosat iqtisodiy o'sish to'xtovchiz 
borayotgan kezlarda ish beradi.


Investitsiya siyosati. Bu investitsiya resurslarini shakl- 
lantirish va ularni kerakli sohalarga yuborilishini ta ’m in- 
lashga qaratilgan siyosatidir. Bu siyosat investitsion faol- 
likni oshirishga yoki kamaytirishga qaratiladi. Bu davlat­
ning struktura (ishlab chiqarish tarkibini o'zgartirish) 
siyosati bilan bog'liq, bu esa ishlab chiqarishning eski 
sohalarini cheklab, yangi, masalan, eskportga m oijallan- 
gan sohalarini o'stirishni bildiradi.
Investitsiya siyosatiga ko'ra yangi istiqbolli sohalarga 
investitsiya qilingan foydadan um um an soliq olinmaydi yoki 
qisqartirilgan miqdorda olinadi. Yangi sohalardagi mol- 
mulkdan soliq olinmagan holda eski sohalardagi mol-mulk- 
dan soliq ko'proq olinadi. Bu bilan yangi sohalarning jadal 
o'sishi rag'batlantiradi, eski sohalar esa rag'batlantirilmaydi.
434

XX b о b. Iqtisodiy siyosat

Investitsiya siyosati texnika taraqqiyotini ham jadal- 
lashtiradi. Yangi texnologiyalarga pulni investitsilayotgan 
firm alarga subsidiyalar ajratiladi, soliqdan yengilliklar 
beriladi. Bu siyosat firm alarga tushadigan investitsiya 
yukini kamaytirishni ham ko'zlaydi. Shu maqsadda bir 
qator serkapital, binobarin katta investitsiyalarni talab 
qiluvchi va investitsiyalar o ‘zini tezda oqlam aydigan 
sohalam i moliyalashtirishni davlat o 'z zimmasiga oladi. 
Bu bilan firmalar investitsiyasini serfoyda ishlarga yubo- 
rilishiga ko'm ak beriladi.
Bozor qoidalariga binoan investitsiyalarni serfoyda 
sohalarga yuborilishi davom etadi. Biroq davlat xususiy 
investitsiyalarni 
um um iqtisodiy 
aham iyatga 
m olik 
sohalarga yuborilishini o ‘z qo'lidagi moliya-kredit vosita­

lari bilan rag'batlantiradi.