Mелиораtив щидроэеолоэийанын

176 
 
Yeraltı  axınla  sahəyə  gələn  suyun  miqdarı  Darsi  düsturu  
ilə  hesablanmışdır  və  0,25 m
3
/san  təşkil  edir. 
Beləliklə,  balansın  gəlir  hissəsi:   
0,74+1,22+0,6+0,4+0,25=3,21 m
3
/san  təşkil  edir.  
Yeraltı suların balansının çıxar  elementləri   bulaqların  sər-
findən, transpirasiya və buxarlanmaya sərf  olunan,  nəhayət  yer-
altı  axınla  sahədən  çıxan  suyun  miqdarından  ibarətdir. 
Hazırda  yeraltı  suların  istismar  sərfi  Ekologiya  və  Təbii  
Sərvətlər  Nazirliyinin  məlumatlarına  görə,  1,94  m
3
/san-yə    bə-
rabərdir. 
Buxarlanma  və  transpirasiyaya   sərf  olunan  suyun  miq-
darı   qrunt  sularının  yatım  dərinliyindən  və  bitkilərin  növün-
dən  asılıdır. A.M.Pənahova  görə,  tədqiqat  rayonunda  buxarlan-
maya  və  transpirasiyaya  sərf  olunan  suyun  miqdarı   320  mm 
– ə  bərabərdir.  Nəzərə  alsaq  ki,  qrunt  sularının  yatım  dərin-
liyi  4 m – ə  qədər  olan   sahə  53  km
2
 – dir,   onda  həmin  sahə-
də  buxarlanmanın  miqdarı 0,52 m
3
/san  təşkil  edir. 
Öyrənilən    sahədən    yeraltı    axınla    çıxan    suyun    miqdarı 
Darsi  düsturu      (Q  =  kIF)    ilə    hesablanır.    Aparılmış    hesabla-
maların  nəticəsinə   görə,  rayondan  yeraltı  axınla  çıxan  suyun  
miqdarı  0,75 m
3
/san  - yə  bərabərdir.  Beləliklə,  balansın  çıxar  
hissəsi:  1,8+0,52+0,75=3,21 m
3
/san  təşkil  edir. 
30  saylı    cədvəldə    Şəmkirçay  -  Gəncəçay    arası    sahədə  
yeraltı  suların  balansının strukturu  göstərilmişdir. 
Yeraltı  suların  balans  elementlərinin  hesablanması  təd-
qiqat  rayonunun  süxurlarının sululuğunu  bir  daha  təsdiq  edir  
və    rayonun    yeraltı    sularından    əlavə    olaraq    istismar    üçün  
istifadəsinin  mümkünlüyünü  göstərir. 
 
 
 
 
 
 

---

177 
 
Cədvəl  30 
Şəmkirçay - Gəncəçay  arası  sahənin    
yeraltı  sularının  balansı 
 
Balansın  gəlir  
hissəsi 
miqdarı 
Balansın  çıxar  
hissəsi 
miqdarı 
m
3
/san 
% 
m
3
/san 
% 
Atmosfer çökün-
tülərinin infiltra-
siyası 
0,74 
 
 
23,0 
 
 
Yeraltı  suların  
istismarı 
 
1,94 
 
 
60 
 
 
Çay sularından  
infiltrasiya 
1,22 
 
38,0 
 
Buxarlanma  və 
transpirasiya 
0,52 
16 
 
Suvarma sula-
rından infiltrasiya 
0,6 
 
 
19,0 
 
 
Ərazidən  xaric 
olan yeraltı su 
axını   
0,75 
24 
Kondensasiya  
suları  
0,4 
 
12,0 
 
 
 
 
Əraziyə daxil 
olan yeraltı su 
axını   
0,25 
8,0 
Cəmi 
3,21 
100 
Cəmi 
3,21 
100 
 
Tərtərçayın  gətirmə konusu sahəsinin  su  balansının gəlir  
hissəsi:  atmosfer    çöküntüləri,  ümumi    suvermə,  yeraltı    və    ya  
yataqaltı  axın, təzyiqli sularla  qidalanmadan,  çıxar  hissəsi  isə: 
buxarlanma  və  transpirasiya, ərazidən  yeraltı  axın   və  drenaj  
axınından  ibarətdir. 
 Tərtərçayın  gətirmə  konusunun  su-duz  balansının struk-
turu    aşağıdakı  cədvəllərdə    ətraflı    əks    olunur  (cəd.  31-36)  
(1980). 
 
 
 
 
 
 

---

178 
 
Cədvəl  31 
Tərtərçayın  gətirmə  konusu  sahəsinin  ümumi  su  balansı 
(Hesabi  sahə  208  min  ha) 
 
Balans (su  mübadiləsi)   A - B =  9508,0 – 8867,0 =  +641,0  m
3
/ha. 
 
Cədvəl  32 
Tərtərçayın  gətirmə  konusunun  aerasiya  zonasının  su  balansı 
 
Balansın  gəlir  hissəsi 
Balansın  çıxar  hissəsi 
Balans  elementləri 
m
3
/ha 
% 
 
Balans  elementləri 
m
3
/ha 
% 
 
Atmosfer  çökün-
tüləri 
2772,0 
37,16 
Buxarlanma  və  
transpirasiya
 
6700,0 
95,04 
Ümumi  suvermə 
 
3330,0 
44,64 
Qrunt  sularına  sərf  
olunan  nəmlik 
350,0 
2,31 
Qrunt suları  zo-
nasından daxil  olan  
nəmlik (+∆W) 
1358,0 
8,96 
 
 
 
 
C Ə M İ   (B) 
 
 
 
7050,0 
100,0 
C Ə M İ   (A) 
7460,41 
100,0 
Balans (su  mübadiləsi)   A - B =  7460,41 – 7050,0 =  +410,41  m
3
/ha 
 
Balansın  gəlir  hissəsi 
Balansın  çıxar  hissəsi 
Balans  elementləri 
m
3
/ha 
% 
Balans elementləri 
m
3
/ha 
% 
1.Atmosfer  çöküntüləri 
 
2874,0 
30,23 
1.Buxarlanma  və  
transpirasiya
 
6700,0 
75,76 
2.Ümumi  suvermə 
 
4455,0 
46,86 
2.Ərazidən  yeraltı  
axın 
13,65 
0,16 
3.Yeraltı    və    ya    yataqaltı  
axın 
1051,0 
11,05 
3.Drenaj  axını    
 
 
2153,0 
24,28 
 
 
 4.Təzyiqli  sularla    qida-
lanma 
1128,0 
11,86 
C Ə M İ   (A) 
9508,0 
100,0 
C Ə M İ   (B) 
8867,0 
100,0 

---