“Mən fəxr edirəM ki, AzərbAycAnlıyAM!”
Yüklə 2,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
bAyTArlıq 16 yoluxma yerindən və heyvanların növündən asılı olaraq 4 formada keçir: ildırımsürətli, iti, yarım iti, dəri və ya karbunkulyoz (dəri şişləri) formada. Xəstəliyin inkubasiya dövrü 1-3 gündür. Qoyun və keçilərdə xəstəlik olduqca sürətlə keçir və heyvan bir neçə saat ərzində tələf olur. Qarayaranın bu cür çox kəskin keçən formasına ildırımsürətli forma deyilir. Qarayaranın ildırımsürətli forması qara- malda da tez-tez təsadüf edilir. Bu formada heyvan ya qəflətən, heç bir klinik əlamət aş- kar olmadan ölür. Heyvanlarda yüksək bədən temperaturu, gözlərin qeyri-adi parıl- tısı və qorxmuş kimi baxış əla mətlərinə təsadüf etmək olur və selik qişaları adətən göyərir. Qaramalda xəstəliyin kəskin forma- sına da tez-tez təsadüf edilir. Bu formada bədən temperaturu 41-42°-yə çatır, tənəffüs tezləşir və çətinləşir. Göv şəmə dayanır, suya tələbatı çoxalır. Ağız, burun selikli qi- şası tünd-qırmızı rəngdə və göyərmiş olur. Qaramalda xəstəliyin iti formasında da kəskin formada təsvir olunan kliniki əlamətlər müşahidə olunur. Bu formada heyvan xəstəliyin 2-3-cü günü olür. Dəri və ya karbunkulyoz formada qaramalda bədənin müxtəlif nahiyyələ rində (boyun, çi- yin, çənəaltı, qarın, yelin və s.) tez böyüyən şişlər əmələ gəlir. Belə şişlər əvvəlcə isti ağrılı olur, sonra soyuyur və ağrısız olur. Davarlarda xəstəlik əsasən ildırım sürətli və iti formada keçir. Bu formada bədən temperaturu çox yüksək (42°C və yuxarı) olur. Adətən xəstəliyin birinci əlaməti üzə çıxdıqdan bir neçə dəqiqə, yaxud da bir-iki saat sonra heyvan ölür. Xəstəliyin iti formasında qoyun və ke- çilər çox vaxt yerə yıxılır, burnunun ucu, qulağının dərisi qızarır və heyvan qıc ha- lında ölür. Bu formada xəstəlik 2-3 gün da- vam edir. Qarayaranın karbunkulyoz for- ması davarda az təsadüf edilir. Atlarda xəstəliyin ildırımsürətli forması çox vaxt sancı ilə başlayır. Ölümündən bir az qabaq ağız və burnundan qanlı maye, anusundan isə qan axır. Heyvan çox tez ölür. İti və yarım iti formalarda atların bədən temperaturu 42,5°C-yə çatır. Yarım iti forma ən cox atlarda olur. Xəstəliyin karbunkulyoz forması qara- malda, donuzlarda, atlarda daha çox təsadüf edilir. Xəstəlik bu formada 8 saatdan 8 günə qədər davam edir və ölümlə nəticələnir. Xəstəliyin xroniki forması 2-3 ay cəkir. Bu formaya ən çox donuzlarda rast gəlinir. Donuzların qulaq dibi vəzilərində və çənəaltında həmişə şişlərə təsadüf olunur. Bəzən xəstə donuzun başı da şişir. Udlaq nahiyyəsində əmələ gələn şiş inkişaf edərək boyun və döş nahiyyəsinə sirayət edir. Xəstəliyin abortiv formasında tempera- turun qalxması, halsızlıq, süd məhsul- darlığının azalması, iştahanın itməsi, heyva- nın arıqlaması ilə xarakterizə olunur. Xəstəlik 2 həftə və daha çox çəkir. Xəstə heyvanlar bir qayda olaraq sağalırlar. Beləliklə, kənd təsərrüfatı heyvanlarında qarayaranın əsas kliniki əlamətləri bədən temperaturunun yüksəlməsi, heyvanın kef- sizliyi, tənəffüsün çətinləşməsi, əzələlərin qıc olması, ağız, burun, göz selikli qişasının tünd-qırmızı olması, köpmə və sancı kimi halların müşahidə edilməsi, sidik və nəcis ilə qan ifrazı, bə dənin müəyyən nahi- yələrində şiş əmələ gəlməsi ilə xarakterizə edilir. Patoloji prosesin lokalizasiya yerindən asılı olaraq xəstəlik dəri, ağciyər, bağırsaq, anginoz formalara ayrılır. Xəstəliyə dəqiq diaqnoz qoymaq üçün epizootoloji xüsusiyyətləri, klinik əlamət- ləri nəzərə alınmaqla əsasən bakterioloji, seroloji, allerji, patoloji-anatomik və bioloji üsullardan istifadə olunur. Bakterioloji üsul
17 Elmi-praktik jurnal bAyTArlıq digər infeksion xəstəliklərdə olduğu kimi qarayarada da həlledici və radikal diaqnoz üsulu hesab edilir. Köhnəlmiş patoloji materialdan həmin üsulla qarayara törədicisinin təmiz kultura- sını ayırmaq çox çətin olduğu üçün, ondan prisipitasiya reaksiyası qoyulur. Bakterio- loji müayinədən dəqiq nəticə almaq üçün təsərrüfatda qarayaraya şübhə oyanarsa öl- müş heyvanın cəmdəyinin yarılmasına qəti icazə verilmir. Odur ki, xəstə, yaxud ölmüş heyvanın qulağının səthi qan damarlarından aseptiki qaydalara ciddi riayət etmək şərtilə qan götürüb, bir neçə əşya şüşəsi üzərində qalın yaxmalar hazırlanır və müayinə üçün laboratoriyaya göndərilir. Yaxmalardan başqa qulağı bütöv halda və udlaq ətrafında əmələ gəlmiş şişdən və daxili orqanlardan bir parça da göndər mək olar. Qeyd etmək lazımdır ki, qarayaraya bakterioloji üsulla diaqnoz verdikdə təkcə mikrobu aşkar etmək kifayət deyildir. Bu zaman törədicinin qida mühitində yetişmə xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla onu bioloji üsulla yoxlamaq lazımdır. Yəni ölmüş hey- vanın qanı, onun prosesə uğramış orqanları və ya dərisindən hazırlanmış emulsiya, yaxud da bakterioloji üsulla əldə edilmiş kultura ilə (0,2-0,5 ml) laboratoriya heyvanlarını yoluxdurmaq olar. Laboratoriya heyvanları yoluxdurmadan 16-72 saat sonra ölmüş heyvanlarda qarayara mikrobunun olub-ol- mamasını müəyyənləşdirmək üçün onlar bakterioloji müayinədən keçirilir. Qarayaranın törədicisi xarici mühit amillərində də (yem, yun, qan, su, torpaq və s.) olur. Ona görə çox vaxt onların da mövcud üsullarla bakterioloji müayinəsinə ehtiyac yaranır. Qarayara xəstəliyini əsasən pasterelyoz- dan, bradzotdan, emfizematoz karbunkul- dan, infeksion enterotoksemiyadan yaman keyfiyyətli şişdən, piroplazmidozlardan, yem zəhərlənmələrindən və s. təfriq etmək lazımdır. Qarayara – mikrobunun identifikasiyası üçün laboratoriyada alınmış təmiz kultura hərəkətliliyə, hemolitik fəallığa, kapsul törətməyə, penisillin və faq nümu nəsinə görə yoxlanılır. Son zamanlar qarayaranın müayinə sində dəri allergiya sınağı və lüminessent diaqnoz üsulundan da istifadə olunur. Hazırda qarayaranın diaqnostikasında daha dəqiq müayinə üsulu olan polmeraz (zəncirvari) reaksiyadan istifadə olunur (PSR). Xəstəliyin kliniki formasından asılı ol- mayaraq müalicə kompleks və ümumi, kar- bunkulyoz formada isə həm də yerli aparıl- malıdır. Xəstəliyin müalicəsində əsas etibarilə hiperimmun serumdan istifadə edilir. Se- rumu vurduqda heyvanda anaflaksiya baş verməsin deyə əvvəlcə dəri altına həmin do- zadan 0,5-1,0 ml, yarım saat sonra isə qalan hissəsi vurulur. Serumun müalicəvi dozası vena daxilinə qaramal üçün 100-200 ml., davar və donuz- lar üçün 50-100 ml.-dir. Əgər serum yeridildikdən 6-12 saat sonra heyvanın tem- peraturu düşməsə, serum təkrarən yeridilir. Müalicə 3-4 gün davam edir. Son illər xəstəliyin müalicəsində serum əvəzinə spesifik qarayara qlobulini də müvəffəqiyyətlə işlədirlər. Həmin qlobulin qarayaradan hiperimmunizə edilmiş atın qa- nından alınmış 10%-li zülalın qamma və betta fraksiyasıdır. Bunlarla paralel antibiotiklərdən penisil- lin, streptomitsin (hər kq diri çəkiyə 5-10 min TV), bissilin (10-20 min TV) də istifadə edilir. Tetrasiklin sırası antibiotik lər daha yararlıdır. Xəstəliyin karbunkulyoz forma- sında hiperimmun serumdan həm də kar-
Yüklə 2,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|