Menecmentin təŞKİlati quruluşU

Menecmentin morholələri vo elmi məktəbləri 

Giris 

İnformasiya 

Materiallar 

Kapital 

Əmək 

resurslan 

Dəyişikliklər 

Çıxış 

 

Məhsul və ya xidmətlər. 

Mənfəət (biznesdə). Sosial 

məsuliyyət. 

Bazar payı 

Artım 

İşçilərin maraqlannın təmin 

edilməsi 

Şəkil 2.2. Təşkilat açıq sistem kimi 

Təşkilat  girişdə  ətraf  mühitdən  informasiya,  kapital,  insan 

resursları və material alır. Bu komponentlər giriş adlanır. Dəyişikliklər 

prosesində təşkilat bu daxil olmaları emal edərək məhsul və xidmətlər 

alır.  Bu  məhsul  və  xidmətlər  təşkilatın  ətraf  mühitə  çıxışıdır.  Əgər 

təşkilatda idarəetmə effektivdirsə onda dəyişikliklər prosesində girişlərin 

əlavə  dəyəri  yaranır  və  nəticədə  mənfəət,  sosial  məsuliyyət,  bazar 

seqmenti,  artım,  işçilərin  maraqlarının  təmin  edilməsi,  satış  həcminin 

genişləndirilməsivə  s.  kimi  digər  mümkün  olan  əlavə  çıxışlar  əmələ 

gəlir. 

Sistem  nəzəriyyəsi  hələ  öz-özünə  idarəedənlərə  demir  ki, 

təşkilatın hansı elementləri sistem kimi daha vacibdir və konkret olaraq 

idarəetmə funksiyasına təsir edən əsas dəyişiklikləri müəyyən etmir. O 

həmçinin ətraf mühitdə idarəetməyə və mühitin təşkilatın fəaliyyətinin 

nəticəsinə  təsir  etdiyini  müəyyən  etmir.  Aydındır  ki,  rəhbərlər 

bilməlidirlər  ki,  idarəetmə  prosesində  sistem  nəzəriyyəsindən  istifadə 

etmək üçün sistemlərin necə olduğunu bilmək lazımdır. Dəyişikliklərin 

və  onların  təşkilatın  effektivliyinə  təsirinin  müəyyən  edilməsi  sistem 

nəzəriyyəsinin  məntiqi  nəticəsi  olan  situasiyalı  yanaşmanın  əsas 

tövbəsidir. 

§5. Situasiyalı yanaşma 

Situasiyalı  yanaşma  konkret  situasiya  və  elmin  imkanlardan 

istifadə  etməklə  idarə  etmə  nəzəriyyəsinin  gələcək  inkişafına  təkan 

verdi.  Situasiyalı  yanaşmanın  mərkəzini  (əsasını)  situasiya  təşkil  edir. 

Situasiya  konkret  vaxtda  təşkilata  güclü  təsir  edən  hadisələrin  konkret 

məcmusudur. Diqqət mərkəzində situasiya olduğuna görə situasiyalı 

88

 

---

Situasiyalı yanaşma 

yanaşma «situasiyalı düşüncənin» əhəmiyyətini göstərir. 

Bu yanaşmadan istifadə edərək rəhbərlər yaxşı başa düşə bilərlər 

ki,  konkret  situasiyalarda  təşkilatın  məqsədlərinə  çatmaq  üçün  hansı 

vasitə daha uyğun olacaq. XX əsrin 60-cı  illərinin axırlarmda  yaranan 

situasiyalı yanaşma hesab edirdi ki, elmi menecment məktəbi və inzibati 

məktəbin, davranış məktəbi və insan münasibətləri məktəbi və həmçinin 

kəmiyyət  metodları  məktəbinin  yanaşmaları  düzgün  deyil.  Sistemli 

yanaşma  müxtəlif  yanaşmaları  inteqrasiya  etməyə  çalışır.  O  həmçinin 

idarəetmə  funksiyaları  arasında  qırılmaz  qarşılıqlı  əlaqə  də  olduğunu 

qeyd edir və onlara ayrılıqda baxırdı. 

İdarəetmə nəzəriyyəsində situasiyaya vacib  amil kimi baxılması 

heç də yeni deyil. Meri Parker Follet öz dövrünü qabaqlayaraq hələ 20-ci 

illərdə  «situasiya  qanunları»  haqqında  danışırdı.  O,  qeyd  edirdi  ki, 

«müxtəlif  situasiyalar  müxtəlif  biliklər  tələb  edir»  və  yalnız  bir 

situasiyaya  istiqamətlənən  biliyi  olan  insan  yaxşı  idarəedilən  işgüzar 

təşkilatlarda bir saatlıq xəlifə olmağa çalışır. 

Situasiyalı yanaşma tərtib edilmiş tapşırıqların sadə yığımı deyil, 

0

  təşkilati  problemlər  və  onların  həll  olunması  haqqında  düşünmək 

üsuludur. Misal üçün onda bütün təşkilatlara istifadə olunan idarəetmə 

prosesi  konsepsiyası  saxlanmışdır.  Lakin  situasiyalı  yanaşma,  ümumi 

prosesin eyni olmasına baxmayaraq təşkilatın məqsədlərinə effektiv nail 

olmaq  üçün  rəhbərlərin  istifadə  etməli  olduğu  spesifik  vasitələrdən, 

xarici variantlardan, fəndlərdən istifadə etmələrini qəbul edirdi 

Situasiyalı yanaşma təşkilatın məqsədlərinə daha effektiv çatmaq 

üçün  konkret  fənd  və  konsepsiyaları  müəyyən  konkret  situasiyalar  ilə 

uzlaşdırmağa  çalışır.  O  əhəmiyyətli  dərəcədə  dəyişən  situasiları  və 

onların təşkilatın effektivliyinə təsvirini müəyyən etməyə çalışır. 

89 

---

Təşkilat menecmentin obyekti kİmi 

FƏSİL 3. TƏŞKİLAT MENECMENTİN OBYEKTİ KİMİ 

§1. Formal və qeyri-formal təşkilatlar 

Menecmentə proses 

kimi 

yanaşılması  konsepsiyasının 

mahiyyətini öyrənərkən 

biz 

təşkiletməyə menecmentin 

funksiyalanndan biri kimi baxmışdıq. 

Təşkiletmə  idarəçilik  fəaliyyətinin  tərkib  hissəsi  olub  özündə 

ayrı-ayrı  fərdlər  və  ya  insan  qruplan  tərəfindən  yerinə  yetirilən 

kombinələşdirilmiş  əmək  prosesini  birləşdirir.  Həmin  şəxslər  elə 

keyfiyyətlərə  malik  olmalıdırlar  ki,  bu  onlara  işi  daha  effektli, 

müntəzəm,  pozitiv  və  koordinasiya  edilmiş  qaydada  yerinə  yetirmək 

imkanı versin. 

Lakin,  «təşkilat»  termini  eyni  zamanda  müəyyən  strukturu 

xarakterizə  edir.  Burada  insanlar  öz  məqsədlərinə  nail  olmaq  üçün 

birləşirlər. Məhz bu da menecmentin obyektini təşkil edir. 

Təşkilat  -  ümumi  məqsədə  və  ya  məqsədlərə  nail  olmaq  üçün 

fəaliyyətləri şüurlu surətdə koordinasiya edilən insan qruplarıdır. 

Təşkilata  menecmentin  obyekti  kimi  baxaraq  biz  diqqətimizi 

onun  strukturunun  dərk  edilməsi  üzərində  cəmləşdirəcəyik.  Təşkilat 

yaratmaq şansını demək olar ki, insanlar çox nadir hallarda qazanır. Çox 

vaxtı  menecerlər  mövcud  olan  təşkilatı  yenidən  qurur.  Lakin,adətən 

təşkilatın bütün üzvləri (həm menecerləri və həm də digər əməkdaşları) 

işlədikləri  struktur  bölmələrə  adətən  işləməyi  öyrənmək  vasitəsi  kimi 

baxırlar.  Hər  hansı  bir  təşkilatda  işləməyə  başlayarkən  ‘  bizə  burada 

qərarların  hansı  insinstansiya  tərəfindən  qəbul  edildiyini  və  bu  işdə 

rolumuzun nədən ibarət olduğunu bilmək lazımdır. 

Fərz  edək  ki.  Siz  yay  mövsümündə  iş  tapmısmız  və  firmaya 

təzəcə  işə  gələn  hər  bir  şəxs  kimi  müvəffəqiyyət  qazanmağa  cəhd 

edirsiniz. İlk növbədə Siz əməkdaşlarla və təşkilatın strukturu ilə tanış 

olursunuz,  onlardan  hər  birinin  nə  etdiyini,  bu  və  ya  digər  bölmənin 

birlikdə  nə  etdiyini  öyrənirsiniz.  Sizdə  çoxlu  yeni  təəsüratlar  yaranır, 

fikirləriniz bir-birinə qarışıq (adlar, şəxslər, vəzifələr və s.). Bu ona görə 

baş verir ki. Siz lazım olan informasiyanı sadə və başa düşülən formada 

əldə edə bilmirsiniz. Hətta kiçik firmada (təqribən 15 nəfərə qədər adam 

çalışan) təşkilatın aydın sxeminə malik olmaq lazımdır. Belə sxemdən 

firma əməkdaşlarının dəqiq sayı, onların vəzifələri, tabeçilik sistemi, bu 

və 

90

 

---