Merkezi Sınavların Öğretmenler Üzerinde Sosyal, Psikolojik Etkisi ve

4.TARTIŞMA VE SONUÇ 
Öğretmen görüşlerinden elde edilen bulgulara göre merkezi sınavların öğretmenler 
üzerinde olumlu ve olumsuz birçok etkisinin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Merkezi sınavların 

---

316 
Abdullah Çetin, Serkan Ünsal 
e-ISSN: 2536-4758 
http://www.efdergi.hacettepe.edu.tr/ 
öğretmenlerin imajının artırılmasına yönelik olumlu yönde etkisinin olduğu görülmüştür. 
Merkezi sınavlarda branşından soru çıkan, branşının sınavda katsayı ağırlığı fazla olan 
öğretmenlerin imajının toplum tarafından daha yüksek algılandığı öğretmenler tarafından 
belirtilmiştir. Bu da öğretmene saygınlık, ciddiye alınma ve popüler hale gelme durumlarını 
ortaya çıkarmıştır. Öğretmenin imajını etki eden bir değer etkense öğrencilerin sınavda 
göstermiş oldukları başarılarıdır. Çünkü öğretmen başarı ve başarısızlıktan doğrudan sorumlu 
tutulmaktadır. Keskin (2012) yaptığı çalışmada merkezi sınavlarla birlikte öğretmenlerin 
saygınlığı ve öneminin öğrencilerinin sınavlarda aldığı puanlarla ölçüldüğünü, bunun da 
öğretmenin imajını belirlemede önemli bir faktör olduğunu vurgulamaktadır. Bu araştırmanın 
sonucunda Keskin’in de (2012) belirtiği gibi öğretmenlerin imajının sınav endeksli olduğu 
görülmüştür. Bu yüzden sınava daha çok etki etkin eden branşların öğretmenin imajı diğer 
öğretmenlere göre yüksek olduğu söylenebilir. Özdemir (2008) ve Ünsal (2015) yapmış olduğu 
çalışmalarda öğretmenden beklentiler öğrencilerinin sınavda başarılı olmasını sağlamasıdır. 
Öğretmenin başarısı, sınavda başarılı olan öğrenci sayısı ile doğru orantılı olarak 
ilişkilendirilmektedir (Buyruk, 2014). Bu araştırmada da öğretmen başarısı ile öğrenci başarısı 
arasındaki ilişki Özdemir’in (2008) yaptığı çalışmaya benzerdir ve öğretmenin imajı ile 
doğrudan ilişkilidir. Öğretmen imajının merkezi sınavlara bağlı olarak değişmesi öğretmen 
rolleri bakımından üzerinde düşünülmesi gereken önemli bir durumdur. Öğretmenin imajının 
sınav başarısına bağlı olması (Ünsal, 2015), toplumun öğretmenlerden, öğrencilerini sınavda 
başarılı hale getirme beklentisi (TEDMEM, 2014b), öğretmenlerin mesleki rollerinde daralmaya 
Yıldırım’ın (2011)ifadesiyle öğretmenliğin “teknisyen öğretmenliğe” dönüşmesine neden 
olabilir. 
Merkezi sınavların öğretmenler üzerinde olumlu etkilerinden biri de öğretmenlerin 
ekonomik kazanç sağlamalarıdır. Araştırma bulgularına göre merkezi sınavlar öğretmenlerin 
özel ders vererek, destekleme ve yetiştirme kurslarında görev alarak maddi kazanç sağladığını 
göstermektedir. Destekleme ve yetiştirme kurslarında merkezi sınava yönelik çalışmalar 
yapılmakta, bu kurslarda görev alan öğretmenlere normal ek dersin yaklaşık iki katı ücret 
ödenmektedir. Bunun yanında öğretmenlere ekstra hizmet puanı verilmektedir (Çetin ve Ünsal, 
2016).Ekstra hizmet puanının verilmesi uygulamasının merkezi sınavların öğretmenlere özlük 
bakımından da katlı sağladığı söylenebilir. 
Bu araştırmada öğretmenler merkezi sınavlarla motive olduklarını ve öğrencilerin sınav 
başarıları için dayanışma içinde hareket ettiklerini belirtmişlerdir. Marshall (2003)yaptığı 
çalışmada araştırma bulgularına benzer şekilde merkezi sınavların öğretmenler arasındaki 
koordinasyonu ve işbirliğini geliştirdiğini öne sürmektedir. Öğretmenlerin motive olmalarının 
sebebi öğrencilerin sınavdan dolayı derse ilgi göstermesinden kaynaklanabilir. Öğretmenlerin 
dayanışma içinde olmasının nedeni, iş yükünü paylaşmadan ya da okul yönetimin tutumundan 
kaynaklanabileceği gibi, okulların sınav başarısının karşılaştırılması sonucunda çalıştığı okulu 
popüler hale getirme çabası olabilir. 
Merkezi sınavların kişisel ve mesleki gelişime katkısı da sınava endeksli olarak 
gerçekleştiği sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmenlerin alandaki değişiklikleri ve yenilikleri sınav 
doğrultusunda takip ettikleri görülmüştür. Öğretmenin sınava dayalı olarak bilgi seviyesini ve 
pratik soru çözme becerisini artırması merkezi sınavların öğretmenlerin mesleki gelişimi adına 
diğer etkileridir. Araştırmada öğretmenin merkezi sınavlarda öğrencisinin başarı durumuna göre 
öz değerlendirme yapması, kendini güncellemesi ve hazırbulunuşluğunu artırması, 
öğretmenlerin kişisel ve mesleki gelişimlerine merkezi sınavların etkisinin göstergesi olarak 
düşünülebilir. Stecher (2002), yaptığı çalışmasında araştırmanın bu sonucunu destekler biçimde 
merkezi sınavların öğretmenlerin mesleki gelişimlere katkı sunan unsurlar arasına yer aldığını 
belirtmektedir. Öğretmenlik mesleğinin üç temel bileşeni genel kültür, özel alan bilgisi ve 
pedagojik formasyondur (Başkan, 2001; Çelikten, Şanal ve Yeni, 2005; Seferoğlu, 2004). 
Öğretmenlerin sadece sınav endeksli alandaki değişiklikleri takip etmesi öğretmenlerin genel 

---

Merkezi Sınavların Öğretmenler Üzerinde Sosyal, Psikolojik Etkisi ve Öğretim Programı Uygulamalarına Yansıması
317 
e-ISSN: 2536-4758 
http://www.efdergi.hacettepe.edu.tr/ 
kültür ve pedagojik formasyon boyutlarını geliştirmeyi ihmal etmesi (Başkan, 2001) anlamına 
gelir. Bu durum ise öğretmenlerin, mesleği profesyonelce yerine getirememesine neden olabilir.
Merkezi sınavların öğretmenlerin öğrenme-öğretme sürecine olumsuz etkisinin olduğu 
sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmenler dersin amacını ve içeriğini sınav odaklı hale getirdiklerini, 
derslerde anlatım, test çözme (soru-cevap) gibi daha çok sınava yönelik yöntem ve teknikleri 
kullandıklarını belirtmişlerdir. Literatürde de yapılan araştırmalarda öğretmenlerin öğretim 
programlarını belirtilen içerik yerine sınavların içeriğini öğretme eğiliminde oldukları 
vurgulanmaktadır (Etsey, 1997; Johnson, 2007). Başka bir deyişle, öğretmenler sınavın 
kendisini öğretme eğilimindedir (Stecher, 2002). Çağdaş eğitim anlayışına göre öğretmenin 
görevini yerine getirmesi öğrencilerin bilişsel, duyuşsal ve sosyal yönlerini geliştirecek yöntem 
ve teknikleri uygulamaya koymasıyla mümkündür (Çiltaş ve Akıllı 2011). Ancak bu araştırma 
ve literatürde yapılan diğer araştırmalar (Aydın ve Çakıroğlu, 2010; Bardak ve 
Karamustafaoğlu, 2016; Çetin, 2017; Geçer ve Özel, 2012; Kırıkkaya, 2006; Kurtuluş ve 
Çavdar, 2011; Özden, 2010) öğretmenlerin daha çok anlatım yöntemini ve test tekniğini 
kullanmasının nedeni merkezi sınavlar olabileceği sonucuna ulaşmıştır. Yıldırım (2011) yapığı 
çalışmasında merkezi sınavlarda çoktan seçmeli sorular sorulduğundan öğretmenler; 
araştırmaya, sorgulamaya, yaratıcı ve eleştirel düşünmeye dönük öğrenme ve öğretme 
süreçlerini ihmal ederek ve daha çok sınav odaklı konulara, soru çözme, hız ve test becerilerini 
geliştirme gibi teknik boyutlara yönelebildiklerini açıklamaktadır. Bu durum mevcut öğretim 
programının dayandığı yapılandırmacı yaklaşımla bağdaşmamaktadır. Aynı zamanda bu durum 
okullarda geleneksel eğitim anlayışının devam ettiğinin ve okulların dershaneleştiğinin bir 
göstergesi olabilir. Bu araştırma sonucuna göre öğretmenler sınava hazırlık olsun diye ölçme ve 
değerlendirme etkinliklerini çoktan seçmeli testlerle gerçekleştirmişlerdir. Öğretmenlerin çoktan 
seçmeli testleri tercih etme ve nedeni literatürde yapılan çalışmalarla benzerlik göstermektedir 
(Anlı ve Acar, 2008; Aydın ve Çakıroğlu, 2010; Bozpolat ve Koç Deniz, 2016; Cansız Aktaş ve 
Baki, 2013; Çetin, 2017; Demircioğlu ve Demircioğlu, 2009; Geçer ve Özel, 2012; Gelbal ve 
Kellecioğlu, 2007). Bu çalışmanın sonucunda McMillan, Myran, ve Workman’ın (1999) 
belirttiği gibi merkezi sınavların öğretmenlerin öğretim ve değerlendirme uygulamalarını 
önemli ölçüde etkilediği söylenebilir. 
Araştırma sonuçlarına göre öğretmenler merkezi sınavlar yüzünden üzerlerinde baskı 
hissetmektedirler. Minarechová (2012) ve Buyruk (2014) yaptığı çalışmada bu araştırma 
sonuçlarına benzer şekilde merkezi sınavlardan dolayı öğretmenlerin büyük baskı ve stres 
altında olduklarını belirtmektedir. Bu araştırma sonuçlarına göre öğretmenler üzerindeki baskıya 
veli ve idarenin öğrencilerden sınav başarısı beklentileri neden olmaktadır. Aynı zamanda 
öğrencilerin kendilerinin sınav başarı beklentisi de öğretmenler üzerinde baskı oluşturmaktadır. 
Öğrenci ve velinin üzerinde olan sınav gerginliği öğretmene yansıdığından, öğretmenlerin 
başarısızlık yaşama kaygısından öğretmenler stresli ve gergin olabilmektedir. Fitzgerald(2015) 
yaptığı çalışmasında öğrenciler merkezi sınavlardan düşük puanlar aldıklarında öğretmenler 
etkili öğretmen mi değil mi diye sorgulamaya başlandığını belirtmiştir. Bu araştırmada da 
benzer şekilde öğretmenler “etkili öğretmen değil miyim?” endişesi taşıdıklarını ifade 
etmişlerdir. Bu araştırmada merkezi sınavların öğretmenler arası ayrımcılık ve rekabete yol 
açtığı sonucuna ulaşılmıştır. Dershane öğretmeninin toplumdaki olumlu algısının yüksek olması 
(Beyaztaş, Kaptı ve Gelbal, 2013; Şirin, 2000; Yılmaz ve Altınkurt, 2011), yöneticiler, veliler 
ve öğrenciler üzerinde dershaneden gelen öğretmenlerin öğrencileri daha iyi sınava hazırlar 
düşüncesi oluşturmasına neden olmuş olabilir. Toplum ve üst idarecilerin baskısından dolayı 
okul yöneticileri dershane tecrübesi olan öğretmenlere bazı ayrıcalıklar tanırken, diğer 
öğretmenlere bu ayrıcalığı tanımamış olabilir. Ayrıca bu araştırmanın merkezi sınavların 
öğretmenler arası rekabete yol açtığı sonucunu Çalışkan’ın (2011) yaptığı araştırmanın sonucu 
desteklemektedir. Öğretmenlerin performans değerlendirmelerinde merkezi sınavların 
kullanılması (Spann ve Kaufman, 2015; Buyruk, 2014), öğrencilerin merkezi sınavlardaki başarı 

---

318 
Abdullah Çetin, Serkan Ünsal 
e-ISSN: 2536-4758 
http://www.efdergi.hacettepe.edu.tr/ 
durumlarının öğretmene doğrudan yansıması, okulların merkezi sınav sonuçlarını karşılaştırarak 
ön plana çıkma çabası, velilerin merkezi sınav sonuçlarına göre okul ve öğretmen tercihinde 
bulunması (Buyruk,2014) bu araştırmada belirlenen merkezi sınavların rekabet, öğretmenler 
üzerinde baskı, ayırımcılık, gerginlik gibi olumsuz etkilerinin nedeni olabilir. 
Araştırmada öğretmenler merkezi sınavların kişisel ve mesleki gelişimlerini olumsuz 
etkilediğini ifade etmiştir. Buna neden olarak öğretmenlerin sosyalleşmesini engellediğine ve 
merkezi sınavların öğretmenleri robotlaştırdığına vurgu yapmışlardır. Yine bu araştırmada 
merkezi sınavların öğretmenlerin iş yükünü artırdığı, daha çok çalışmasına neden olduğu 
sonucuna ulaşılmıştır. İş yükü fazla olan öğretmenler kişisel ve mesleki gelişimlerini 
gerçekleştirmek için gerekli zaman ve imkânı bulamayabilir. Çetin (2017) yaptığı çalışmada bu 
araştırmanın sonucunu destekler biçimde öğretmenlerin bilim, kültür ve sanat etkinliklerine 
katılmadıkları sonucuna ulaşmıştır. Araştırma sonuçlarına göre aşağıdaki öneriler getirilmiştir. 
1-Merkezi sınavların öğretmenin imajını belirleyen faktörler arasından çıkartılarak 
öğretmenlerin imajını artırıcı önlemler alınmalıdır. Bu önlemler öğretmende kariyer sistemi 
getirme gibi önlemler olabilir. 
2-Merkezi sınavların öğrenme-öğretme sürecine olumsuz etkisini ortadan kaldırmak için, 
öğretmenlerin uygulamalarına dönük performans değerlendirilmesi yapılmalıdır. 
3-Merkezi sınav soruları ezber bilgiden çok uygulamaya dönük, öğrencilerin düşünme 
becerilerini destekleyen, öğrenme-öğretme sürecinde öğrencinin aktif olmasını gerektirecek 
sorulardan seçilmelidir. 
4-Öğretmenlere MEB’in amacı, öğrenme-öğretme sürecinde kullanılan yöntem-teknik, 
ölçme ve değerlendirme, kullanılan materyaller hakkında bilgilendirme çalışmalarına etkin bir 
şekilde devam edilmelidir. 
5-Öğretmenlerin kişisel ve mesleki gelişimi sadece sınavlara dönük değil de genel kültür 
ve pedagojik formasyon konularında da gelişimlerini sağlayacak önlemler alınabilir.
6-Öğrencilerin ilgi ve yetenekleri doğrultusunda okul öncesinden itibaren kariyer 
planlamasının yapılması, merkezi sınavların veli ve öğrenciler için öneminin azalmasını 
sağlanabilir. Bu durum ise veli ve öğrenci kaynaklı merkezi sınavların öğretmenler üzerinde 
oluşturduğu baskıyı azaltabilir.