Mexanika (MD) fani bo’yicha asosiy tushinchalar va ta’riflar

Tishlarga ta’sir etuvchi kuchlar va ularnini hisoblash
Silindrik qiya tishli uzatmadagi kuchlar
aylana kuch, ,
radial kuch, ,
o’q bo’yicha yo’nalgan kuch, .
F_n kuchni ta’sir chizig’i bo’yicha tish simmetriya o’qiga ko’chiramiz va F_t hamda F_r tashkil etuvchilarga ajratamiz. Bunda F_t aylana kuch qo’yilish radiusi boshlang’ich aylanalar radiusidan ancha katta bo’ladi. Asosiy aylanalar asosida joylashgan xavfli kesimdagi eguvchi kuchlanish,
,
bu yerda - egilishda kesimning qarshilik momenti; - kesim yuzasi.
Formuladagi «-» ishorasi hisobiy kuchlanish sifatida tishning cho’zilgan tomonidagi kuchlanish qabul qilinishini bildiradi.
l va s qiymatlari hisoblashlar uchun noqulay hisoblanadi. Turli modulli tishlar geometrik o’xshashligini qo’llagan holda ushbu kattaliklar o’lchamsiz koeffisientlar orqali ifodalanadi:
va ,
bu yerda m – tishlar moduli.
Hisobiy koeffisientlar kiritilgandan keyin,
,
bu yerda K_F – hisobiy yuklama koeffisienti; K_T – kuchlanishlar konsentrasiyasi nazariy koeffisienti.
Tish rasmi koeffisienti,
. (11.7)
Ichki tishli g’ildiraklar uchun deb qabul qilish mumkin, katta qiymati z qiymati kichik bo’lganda olinadi.
Bunda to’g’ri tishli uzatmalarni eguvchi kuchlanish bo’yicha hisoblash formulasi quyidagi ko’rinishda yoziladi,
, (11.8)
Eguvchi kuchlanish bo’yicha loyiha hisobi uchun (11.8) formula modulga nisbatan echiladi, bunda quyidagi almashtirishlar , , kiritiladi,
. (11.9)
Payvand birikmalarni hisoblash
Uchma-uch payvand birikma va uni hisoblash
Agar detallar bir tekislikda joylashgan bo’lsa, ularning uchlari bir-biriga uchma-uch payvandlanadi. Bunday payvand birikma uchma-uch birikma, hosil bo’lgan payvand chok esa uchma-uch chok deb ataladi.
Shu usulda hosil qilingan payvand birikma pishiq-puxta, oddiy va tebranishli yuklamalar ta’siri ostida bo’lgan tuzilmalarda ko’proq qo’llanishi tavsiya etiladi. Biriktiriladigan detallarning qalinligi bo’yicha uchma-uch chokli payvand birikmalarning rasmi 6.1-rasmda tasvyrlangan.
. Uchma-uch payvand chokli birikma
Bu rasmda keltirilgan ma’lumotlar dastaki usulda (ya’ni qo’lda bajarilgan) biriktirilgan detallar uchun xos. Avtomatik usulda hosil qilinadigan payvand birikmalarda detallarning qalinligi birmuncha katta, kertish burchaklari esa kichikroq olinishi maqsadga muvofiq sanaladi.
Payvand chokning sifati asosiy detal bilan hosil qilingan chokning bir jinsli chiqishiga, chok zichligining uning barcha nuqtalarida deyarli bir xil bo’lishiga, to’gri tanlangan texnologik jarayonning mukammal bajarilishiga bog’likdir.
Payvand choklarni mustahkamlikka hisoblashda hosil qilingan payvand chokning ko’ndalang kesim yuzasiga ta’sir qiladigan kuchlanish qiymati uning hamma nuqtalariga bir xilda ta’sir ko’rsatadi deb olinadi. Odatda, uchma-uch birikmaga cho’zuvchi yoki siquvchi kuchlanish ta’sir etadi. Mustahkamlikka hisoblash sharti esa quyidagi tusdadir:
(7.1)
bu yerda: σ -cho’zuvchi yoki siquvchi kuchlanish, MPa; Ғ-chokka ta’sir etuvchi kuch, N; ℓ -chokning uzunligi, mm; σ –detallning payvandlanadigan qismi qalinligi, mm; [σ ′]- chok materiali uchui ruxsat etilgan kuchlanish, MPa. Chok materiali uchun ruxsat etilgan kuchlanishning qiymati payvandlash usuli va payvand elektrodiga bog’liq ravishda standartdan olish m-n