Mexanika (MD) fani bo’yicha asosiy tushinchalar va ta’riflar

Rezba profilini tanlash. Rezba profili ko’p omillar orqali aniqlanadi, ulardan muhimlari: mustahkamlik, texnologiklik va rezbadagi ishqalanish kuchi. Shunday ekan, mahkamlovchi rezba yuqori mustahkamlikka va mahkamlovchi detallarni o’z-o’zidan buralib ketishidan saqlash uchun nisbatan katta ishqalanish kuchga ega bo’lishi kerak.
Vintli mexanizmlar rezbasi f.i.k. oshirish va yyeyilishni kamaytirish uchun kichik ishqalanish kuchili bo’lishi kerak.


Rezbalarning asosiy turlari
Metrik rezba Dyuymli rezba Quvur rezbasi Trapesiyaviy rezba Tirak rezba To’g’riburchakli rezba Doiraviy rezba .
Metrik rezba (2.3-rasm) juda keng tarqalgan mahkamlash rezbalaridan biri sanaladi. Profili teng tomonli uchburchak rasmda, shuning uchun α =60^o. Rezbaning uchlari o’tmaslashtirilgan holda tayyorlanadi, bu esa kuchlanishlar jamlanishini ancha kamaytiradi, rezbani shikastlanishidan saqlaydi. Radial tirqishning mavjudligi buvday rezbaning nogermetik bo’lishiga sababchidir. Metrik rezba yirik va mayda qadamli turlarga bo’linadi.
Dyuymli rezba (2.7-rasm, a). Teng yonli uchburchakli profilga ega va α=55^o. Xorijdan keltirilgan detallarni xa’mirlashda qo’llaniladi.
Quvur rezbasi (2.7-rasm, b). Bunday rezba silindrsimon rezbadir va mayda dyuymli rezba hisoblanadi. Bunday rezbalarda rezbaning botiq va chiqiq qismlari doirasimon bo’lgani uchun radial tirqish mavjud emas. Germetik birikma hosil qiladi, quvurlarni ulash uchun ishlatiladi. Birikmaning yuqori jipsligini konussimon rasmda tayyorlangan quvur rezbalari ta’minlaydi.
Trapesiyaviy rezba (2.7-rasm, v). Vint-gaykali uzatmalardagi asosiy rezba hisoblanadi. Bunday rezbaning profili teng yonli trapesiya bo’lib, α=30^o. Tayyorlanishi nisbatan oson va ishqalanishga kam quvvat sarf bo’ladi. Yuklanish ostida ilgarilanma-qaytma harakatni uzatish uchun ishlatiladi.
Tirak rezba (2.7-rasm, g). Profili α=27^o li teng yonli bo’lmagan trapesiyadan iborat. Foydali ish koeffisienti trapesiyaviy rezbalardan yuqori. Vint-gaykali uzatmalarda yuqori yuklanishlarni bir tomonlama o’qiy yo’nalishda qabul qilishda ishlatiladi.