Mexanika (MD) fani bo’yicha asosiy tushinchalar va ta’riflar

Prizmasimon Segmentsimon Ponasimon Tangensial
Shponkali birikmalarni hisoblash
Shponkali birikmalarning asosiy ishchanlik qobiliyati ularning mustahkamligidir. Valning diametriga va yuqorida keltirilgan talablarga ko’ra shponka standartlardan tanlanadi va birikma mustahkamlikka tekshiriladi. Standartlarda shponkaning va o’yiqchalarning o’lchamlari shunday tarzda tanlanganki, agar ularning egilishga bo’lgan mustahkamligi ta’minlansa, o’z-o’zidan kesilishga va ezilishga bo’lgan mustahkamligi ham ta’minlanadi. Shuning uchun ham shponkali birikmalar asosai ezilishga hisoblanadi. Кo’p hollarda shponkani kesilishga hisoblanmaydi.
Prizmasimon shponkali birikmalarni ezilishga tahkamlik sharti quyidagichadir:
bu erda: Ғ_t=2T/d - shponka uzatadigan aylana kuch;
A_ez (0,94Ь-t₁) ℓ _xis - ezilish yuzasi, bundan
bu yerda: T - uzatilayotgan moment; d - valning diametri; (0,94h-t₁) - gupchak o’yiqchaning ishchi chuqurligi; ℓ_xis- shponkaning ishchi uzunligi (chekkasi yassi shponkada 1_xis=1, chekkasi dumaloqlangan shponkada esa 1_xis=1-b; [σ]_ez - ruhsat etilgan ezuvchi kuchlanish (quyida ular to’g’risida ma’lumotlar keltiriladi). Hisobiy kuchlanish σ_ez ning qiymati ruhsat etilganidan [σ]_ez 5% dan ortiq bo’lsa, shponkaning uzunligi oshiriladi, gupchakning uzunligini oshirish imkoni bo’lmasa, u holda valda diametrial ravishda ikkinchi shponkani o’rnatish mumkin. Zarur hollarda shponkali birikma vdlisa yoki tigaz birikma bilan almashtirilishi mumkin.
Loyiha hisobida esa shponka kesim yuzasining bxh o’lchamlari 4.1-jadvaldan aniqlangandan so’ng shponkaning hisobiy 1_xisuzunligi aniqlanadi.
SHlitsali birikmalarning vazifasi, qo’llanilishi va turlari
Shlisali birikmalar valni detal gupchagaga biriktirish uchun ishlatiladi. Shlisali birikmalar vallardagi tashqi tishlar va detal gupchagi teshigidagi ularga mos ichki tishlar–shlisalar orqali hosil qilinadi. Bu birikmalarni shponkalari val bilan yaxlit qilib tayyorlangan ko’p shponkali birikma sifatida tasavvur etish mumkin. Ba’zan bu birikmalar tishli birikmalar deb ham yuritiladi.
Shlisali birikmalar shponkali birikmalarga nisbatan quyidagi afzalliklarga ega: a) bir xil o’lchamlarda ishchi yuzasining sezilarli kattaligi va tishlar balaidligi bo’yicha bosimning tekis taqsimlanishi evaziga yuklanish qobiliyati ko’p; b) valning toliqish bo’yicha mustahkamligi yuqori; v) detallar valda yaxshi markazlanadi va ularni val bo’ylab surish lozim bo’lsa, aniqroq yo’naltiradi.
Shlisali birikmalar quyidagacha qo’llanishi mumkin: detal gupchagini valga qo’zg’almas, mahkam biriktirish uchun; detallarning kichik qiymatdagi o’kdoshmasligani kompensasiyalash uchun; yuklanishsiz va yuklanish uzatadigan qo’zg’aluvchan (o’q bo’ylab suriladigan) birikma hosil qilish uchun.
O’qdoshmaslikni kompensasiyalash detallarni tayyorlashda-gi xatoliklar yoki o’zi o’rnashadigan konstruksiyalarga bog’liq. Yuklanish holatida o’q bo’yicha surishlarga parmalash shpindeli, avtomobillarning kardan vallari; yuklanishsiz surishlarga - uzatmalar qutisidagi suriladigan tishli g’ildiraklar misol bo’ladi.